«ГЕОЛОГИЯ ЖӘНЕ ПАЙДАЛЫ ҚАЗБАЛАР КЕН ОРЫНДАРЫН БАРЛАУ» КАФЕДРАСЫНЫҢ ТАРИХЫ
«Геология және пайдалы қазбалардың кен орындарын барлау» кафедрасы екі кафедра негізінде құралған: шығарушы – «Іздеу мен барлаудың геофизикалық әдістері» және жалпы білім беретін «Геология».
«Геология» кафедрасы университетпен құрдас. 1954 жылы кафедраны доцент Н.Е. Соколов басқарды. 1959 жылы, кафедра меңгерушісі болып, кейіннен профессор атанған, кафедраның материалдық базасын нығайтуға және оқытушылардың сапалы өсуіне көп күш салған М.Т. Самсонов тағайындалды. 1970-1989 жылдары кафедраны геология-минералогия ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі М.А. Ермеков менгерді. В 1990 жылы доцент А. Б. Байбатшаев кафедра менгерушісінің міндетін атқарды. 1991-1997 жылдары кафедраны доцент Б.Д. Біләлов басқарды, оның бастамасымен 1994 жылы тау-кен геологтарын даярлау ашылды. Кафедраның қалыптасуы мен дамуына үлкен үлес қосқан жетекшілер – доц. Соколов Н.Е. (1954-59), проф. Самсонов М.Т. (1959-70), проф. Ермеков М.А. (1970-89), доцент Байбатчаев А.Б. (1990), доцент. Біләлов Б.Д. (1991-97, 2011-2013, 2013-2015 Кряжева Т.В.).
«Пайдалы қазбалар кен орындарын геофизикалық әдістермен іздеу және барлау». «Пайдалы қазбалар кен орындарын іздеу мен барлаудың геофизикалық әдістері» кафедрасының негізін қалаушы «Барлаудың геофизикалық әдістері» кафедрасы болып табылады. Ол 1962 жылы Қазақ политехникалық институтының Рудный филиалында құрылды, 1969 жылы Қарағанды политехникалық институтына ауыстырылды, онда «Пайдалы қазбалар кен орындарын іздеу мен барлаудың геофизикалық әдістері» мамандығы бойынша тау-кен геофизиктерін дайындау басталды.
Кафедраны құрудың объективті алғы шарты Қазақстанның ірі мұнай-газ провинцияларында барлау және барлау жұмыстарының үлкен көлемі, қатты пайдалы қазбаларды іздеу және барлау жұмыстарының көлемінің ұлғаюы және ұңғымаларды барлаудың геофизикалық әдістері бойынша мамандардың тапшылығы болды.
Кафедраның қалыптасуы мен дамуына үлкен үлес қосқан жетекшілері С.И.Шавыкин (1969-1979), Ю.Н. Борисенко (1979-1984), В.С. Портнов (1984-1989), Ю.Н. Парк (1989-2001), Г.Т. Борисенко (2001-2003), Ю.В. Боченин (2003-2009), М.В. Пономарева (2009-2014), Талерчик М.П. (2014-2015).
1997 – 2011 жылдары кафедралар «Геофизика және геология» кафедрасының құрамында болды.
Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академигі, ректоры А.М. Ғазалиев (2011 жылғы 27 тамыздағы № 574) бұйрығына сәйкес «Геофизика және геология» кафедрасы «Геология және пайдалы қазбалар кен орындарын барлау» (кафедра меңгерушісі – геология-минералогия ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы минералдық ресурстар академиясының академигі Б.Д. Біләлов) және «Пайдалы қазбалар кен орындарын геофизикалық әдістермен іздеу және барлау» кафедралары болып қайта құрылды (кафедра менгерушісі — техникалық ғылымдар кандидаты, доцент Пономарева М.В.).
2015 году кафедры были объедины в кафедру «Геология и разведка месторождений полезных ископаемых». В разное время заведующими кафедрой были назначены кандидат технических наук Садчиков А.В. (2015-2017), профессор Портнов В.С. (2017-2020), к.т.н., доктор PhD Маусымбаева А.Д. (2020). С октября 2020 года и по настоящее время должность заведующего кафедрой занимает доктор PhD Исатаева Фарида Муратовна.
Кафедрадағы ғылыми мектептердің негізін салушылар: күрделі табиғат құбылыстары мен технологиялық процестерді модельдеудің жаңа бағытының негізін салушы, геология-минералогия ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі Ермеков М.А.; аймақтық метаморфизм құбылыстары, көмір, рудалар және олардың пайда болу және дислокация заңдылықтарын зерттеу жөніндегі маман; Шұбаркөл көмір кен орнын ашушы, КСРО Мемлекеттік сыйлығының екі мәрте лауреаты, тау-кен ғылымдарының докторы, профессор Л.Ф.Думлер; көмір геологиясы саласындағы маман, геология ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Минералды ресурстар академиясының академигі Б.Д.Біләлов; кафедра меңгерушісі, геология-математика ғылымдарының кандидаты, доцент Шавыкин С.И., т.ғ.к., доцент Брисенко Ю.Д.; көмір кен орындарының газдылығы саласындағы маман, ядролық геофизикалық зерттеулер саласындағы маман, т.ғ.д., профессор, Қазақстан Ұлттық жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі Ю.Н.; геофизикалық әдістерді қолдана отырып, кендердің сапасын және кен орындарының қорларын бағалау саласындағы маман, т.ғ.д., профессор, БХА, ЖРА академигі, тау-кен ғылымдарының академигі Портнов В.С.; аймақтық геология және геотектоника саласындағы маман, геология ғылымдарының докторы, Еуразия халықаралық экология және тіршілік қауіпсіздігі академиясының академигі В.И. сирек металдар геохимиясы мектебінің негізін қалаушы, геохимия және минералдық ғылымдарының кандидаты, доцент Н.А.Берекалиев.
Геофизика және геология кафедрасының дипломдық жобаларын қорғау жөніндегі Мемлекеттік емтихан комиссиясының отырысы
«Геология және пайдалы қазбалар кен орындарын барлау» кафедрасы дүние жүзінің түкпір-түкпірінен келген мамандар мен студенттерді біріктіретін халықаралық деңгейде мойындалған ғылыми-білім беру орталығына айналу жолында биіктерге жетуге ұмтылады.
Бөлімнің негізгі миссиясы – бәсекеге қабілетті кадрлар даярлау. Кафедра жаңа буынның техникалық білімі бар мамандарды дайындау арқылы қоғамның интеллектуалды және кәсіби дамуына үлес қосуда.
Кафедраның мақсаты – геологиялық, минералдық ресурстар, мұнай-газ өнеркәсібі, тау-кен өнеркәсібі, мемлекеттік қадағалау органдары, жер қойнауын тиімді пайдалану және қорғау, ғылыми-зерттеу және жобалау мекемелері, колледждер мен жоғары оқу орындары үшін жоғары білікті және сұранысқа ие, оқу орнын бітіргеннен кейін бірден өндірістік циклге түсуге дайын кадрларды дайындау және шығару.
Кафедраның міндеті – өндірістің, ғылымның және техниканың заманауи талаптары деңгейінде жаңа технологияларды пайдалана отырып, оқу пәндерін оқытуды қамтамасыз ету.
Қазіргі уақытта оқу үдерісін кафедраның профессорлық-оқытушылық құрамы жүзеге асырады, оның ішінде: 2 ғылым докторы; 4 ғылым кандидаты; 9 PhD докторы; 8 техника ғылымдарының магистрлері; 2 аға оқытушы; 3 инженер, сондай-ақ геологиялық-геофизикалық кәсіпорындардың мамандары, олардың көпшілігі өзара ынтымақтастық келісіміне сәйкес жұмыс істейтін кафедраның түлектері.
«Геология және пайдалы қазбалар кен орындарын барлау» кафедрасы, 2021 ж.
Барлық мұғалімдердің оқыту саласында базалық білімі және ғылыми-педагогикалық тәжірибесі бар. Әр жылдары алты оқытушы «ЖОО үздік оқытушысы» атағын алды: Пак Ю.Н. (2011, 2022), Портнов В.С. (2010, 2021), Park D.Y. (2009, 2021 ж.), Исатаева Ф.М. және Пономарева М.В (2022 ж.), Копобаева А.Н. (2024), екі мұғалім «Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген өнертапқышы» атағының иегерлері: Пак Д.Ю (2021), Пак Ю.Н.
Университеттің дамуына қосқан ерекше үлесі үшін кафедра 2021 және 2023 жылдары «Үздік кафедра» номинациясында бірінші орынды, 2022 жылы екінші орынды жеңіп алды.
Кафедрада М.А. Ермеков атындағы геологиялық мұражай жұмыс істейді, онда Қазақстан, Әзірбайжан, Армения, Ресей, Түркіменстан, Украина және басқа елдердің кен орындарының пайдалы қазбалары мен тау жыныстарының бірегей үлгілері бар.
Коллекциялық қорды құруға, жобалауға және толықтыруға үлкен үлес қосты, кафедра меңгерушісі проф. Самсонов М.Т., проф. Біләлов Б.Д., оқытушы Рябущенко Л.П. Осылайша, Рябущенко КСРО Ғылым академиясының Геологиялық институтының геологиялық мұражайына (Мәскеу) және Орал минералогиялық қорығына (Миас, Челябі облысы) бірнеше рет жіберілді, онда минералдардың барлық кластары өкілдерінің үлгілері, сондай-ақ ең өкілді тау жыныстары таңдалды. Мұражайдың коллекциялық қорында минералдар мен тау жыныстарының бірегей үлгілері бар.
2003 жылға дейін кафедра екі мамандық бойынша тау-кен инженерлерін дайындады: «Іздеу және барлаудың геофизикалық әдістері» және «Пайдалы қазбалар кен орындарын геологиялық түсіру, іздеу және барлау» Қазақстан мен Ресейдің жоғары оқу орындарының аспирантураларында ғылыми-педагогикалық кадрларды дайындады.
М.А. Ермеков атындағы геологиялық мұражай
2010 жылдың наурыз айында Қазақстан Болон декларациясына ресми қосылды және кафедра мамандарды дайындаудың үш деңгейлі моделіне көшті: бакалавр – магистр – доктор PhD.
Қазіргі уақытта кафедра бакалавриат білім беру бағдарламалары бойынша кадрлар даярлауды жүзеге асырады: «Геология және пайдалы қазбалар кен орындарын барлау», «Геофизикалық технологиялар және техника»; магистратура бағдарламалары: «Пайдалы қазбалар кен орындарын іздеу мен барлаудың геофизикалық әдістері», «Пайдалы қазбалар кен орындарын геология және барлау»; докторантура: «Геология және пайдалы қазбалардың кен орындарын барлау».
Оқыту күндізгі және қашықтықтан оқыту арқылы жүзеге асырылады және бакалавр дәрежесін берумен магистратура мен докторантурада білім беру бағдарламаларын жалғастыру мүмкіндігімен аяқталады.
Оқыту кредиттік технологияны пайдалана отырып, мемлекеттік тапсырыстар бойынша және ақылы негізде мемлекеттік және орыс тілдерінде жүзеге асырылады
Оқу үдерісіне прогрессивті технологиялар мен оқыту жүйелері енгізілді, қос дипломдық білім беру және дуальды оқыту элементтері, қашықтықтан оқыту, профессорлық-оқытушылық құрам мен студенттердің академиялық ұтқырлығы енгізілуде.
Алғашқы «геологиялық-геофизикалық» оқу практикасы СДЛ «Политехник» өткізіледі, мұнда студенттер алғаш рет геологиялық маршруттар бойынша жүруді, тау компастарымен жұмыс істеуді үйренеді, геофизикалық аспаптардың көмегімен далалық геофизикалық әдістердің негіздерін үйренеді.
Кафедра Корпоративтік университет консорциумына кіретін ұйымдармен – «Азимут Геология» ЖШС және «Центргеолсемка» ЖШС-мен ынтымақтасады. Кәсіпорындар жетекші мамандардың қатысуымен сабақтар; Кәсіпорын тақырыбы бойынша курстық жұмыстарды, дипломдық жобаларды (жұмыстарды), кандидаттық және докторлық диссертацияларды, кәсіби тәжірибелерді дайындау және қорғау, кафедраның профессорлық-оқытушылық құрамының біліктілігін арттыру курстарынан өткізеді. Кафедраның профессорлық-оқытушылық құрамымен бірлесе отырып, бакалаврлар мен магистранттардың бітіру жұмыстарын қорғау, ЖОЖ, ЭПК, МББ әзірлеу, бітірушілерді жұмысқа орналастыру, ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу бойынша аттестациялық комиссияның жұмысына кәсіпорындардың жетекші мамандары тартылады.
Геологиялық-геофизикалық кәсіпорындардың басшылығы мен жетекші қызметкерлері жас мамандарды жас ұрпақты оқыту мен тәрбиелеу мәселелеріне үлкен көңіл бөлуде. «Азимут Геология» ЖШС базасында қызметі шығармашылық байланыстар мен материалдық ресурстарды нығайтуға бағытталған бөлімше болып табылатын басқарманың филиалы жұмыс істейді; студенттердің, магистранттар мен докторанттардың оқу-әдістемелік және оқу-зерттеу жұмыстарының деңгейін арттыру; жүргізілген ғылыми-зерттеу және қолданбалы жұмыстардың тиімділігі; ғылыми-педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттыру, оқу үдерісінің материалдық-техникалық базасын қамтамасыз етеді.
Кафедра филиалы «Азимут Геология» ЖШС сабақ өткізу
Кафедра филиалында дипломдық жұмыстар мен магистрлік диссертациялар қорғалады, кафедра студенттері компания қызметкерлерінің ғылыми жетекшілігімен халықаралық конференцияларға қатысады, ал кафедра қызметкерлері тағылымдамадан өтеді. «Азимут Геология» ЖШС кәсіпорнының жетекші мамандарымен бірге жаңа ББ әзірленді – Геофизикалық технологиялар және инжиниринг.
Кафедраның бакалаврлары, магистранттары және докторанттары өздері оқитын пәндер бойынша өндірістік дағдыларға ие бола отырып, филиалда кәсіби тәжірибеден өтеді.
Студенттер жетекші геологиялық-геофизикалық кәсіпорындарда кәсіби тәжірибеден өтеді: «Казпромгеофизика» АҚ, «Азимут Геология» ЖШС, «Центргеолсемка» ЖШС, «ЦентрПромГеофизика» ЖШС, «ӨзенГеоСервис» ЖШС, «Өзенпромгеофизика» АҚ, «Қазақмыс Корпорациясы» ЖШС, «АЭС «УралНефтеГазСервис» ЖШС, «Қазгермұнай» БК ЖШС, «Қазгеология» АҚ, «Геотек» ЖШС, «Биосфера Қазақстан ғылыми-зерттеу орталығы» ЖШС, «Геол Проект» ЖШС, «Бизнес Инжиниринг» ЖШС, «АК Алтыналмас» АҚ және т.б.
Кәсіптік тәжірибенің базалары — жетекші геологиялық-геофизикалық кәсіпорындар
Кафедрада КЕАҚ ҚарТУ геологиялық-геофизикалық зерттеулер саласындағы ғалымдары Тарас Шевченко атындағы Киев ұлттық университетінің жетекші ғалымдарымен бірлесіп, жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру бағдарламасының (магистратура) «Пайдалы қазбалар кен орындарын іздеу мен барлаудың геофизикалық әдістері» мамандығының шеңберінде «Мұнай кен орындарының геофизикасы» модульдік білім беру бағдарламасын әзірледі.
«Геология және пайдалы қазбалар кен орындарын барлау» мамандығының PhD докторантурасында 5 жыл ішінде кафедрада 10 диссертация қорғалды. Жас дәрігерлер білім берудің барлық деңгейінде геологтар мен геофизиктерді дайындау сапасын арттыруға зор үлес қосуда.
Кафедра ТМД университеттерінің кафедраларымен ұзақ мерзімді байланыста, ТМД ғалымдарының диссертацияларының авторефераттарына шолу жасайды. Кафедра Мәскеу мемлекеттік университетінің тиісті кафедраларымен М.В.Ломоносов, Орал мемлекеттік тау-кен-геологиялық академиясы (УГГА Екатеринбург), Мемлекеттік мұнай және газ академиясы (ГАНГ Мәскеу), Киев ұлттық университеті, Қ.И.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық зерттеу техникалық университеті, Томск политехникалық университеті, Науаи мемлекеттік тау-кен институты оқу-әдістемелік әзірлемелермен, оқытудың заманауи технологияларымен және білімді бақылаумен алмасу тұрғысынан жұмыс істейді.
Кафедрада түлектер клубы жұмыс істейді. ГПҚКОБ кафедрасының түлектер клубы мен профессорлық-оқытушылық құрамының кездесулері ғылыми, білім беру, әлеуметтік және мәдени әлеуетті арттыру және ҚарТУ мен ГПҚКОБ кафедрасын әлемдік және қазақстандық ғылыми-білім беру кеңістігінде ілгерілету үшін түлектердің күш-жігерін біріктіру мәселелерін талқылау университет қауымдастығының корпоративтік бірлігін нығайту: кафедра түлектері, оқытушылары, қызметкерлері, бакалаврлары, магистрлері, докторанттары; олардың кәсіби өсуіне өзара көмек пен қолдау көрсету, өзекті ғылыми-техникалық, ұйымдастырушылық, құқықтық және өндірістік мәселелерді шешу мақсатында өткізіледі. Түлектер клубының құрамына геологиялық-геофизикалық кәсіпорындардың жетекшілері мен жетекші мамандары кіреді: Инкин Д.А. — «Азимут Геология» ЖШС бас директоры, Романов А.А. – «Центрпромгеофизика» ЖШС бас директоры, Жүнісов А.М. – «Қазпромгеофизика» АҚ бас директоры, Адамбеков М.М. – «Азимут Геология» ЖШС техникалық директоры, Маукулов Н.У. – «ЦентрКазнедра» Орталық Қазақстан аймақаралық геология және жер қойнауын пайдалану басқармасының бастығы, Клочков М.В. – «Центргеолсемка» ЖШС бас геологы, Оспанов М.Б. – «ӨзенГеоСервис» ЖШС директоры, Желаев М.В. – орынбасары «УралНефтеГазСервис» ЖШС АЭС-ның өндірістік директоры, Мыңбаев М.Б. «Геотек» ЖШС директоры және т.б.
Кафедра қызметкерлері түрлі халықаралық симпозиумдарға, семинарлар мен конгрестерге белсене қатысады, оларда тәжірибе алмасады, білім беру және болашақ мамандарды даярлау саласындағы соңғы әдістермен, сондай-ақ ғылыми ойдың соңғы жетістіктерімен танысады.
2022-2026 жылдар аралығында кафедра әртүрлі мемлекеттік бюджеттік және келісімшарттық тақырыптар бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын, мемлекеттік бюджеттік ғылыми-зерттеу жұмыстарын өткізуде:
1. Тақырып: Тау-кен металлургия кәсіпорындарының халықаралық трендтерге және цифрлық реформаға сәйкестігі контекстінде геологиялық-экономикалық бағалауды жетілдіру
Іске асыру негізі: АП08052608 2022-2024 мемлекеттік бюджеттік жобасы, 18 млн.теңге. Ғылыми жетекшісі: Исатаева Ф.М.;
2. Тақырыбы: Қарағанды көмір бассейнінің көмірлеріндегі жарылғыш вулканизм өнімдерінің минералогиялық және геохимиялық идентификациясы.
Іске асыру негізі: AR13067779 2022 — 2024 мемлекеттік бюджеттік жобасы. 70,3 млн.теңге. Ғылыми жетекшісі: Копобаева А.Н.;
3. Тақырыбы: Көмірдің наножабындысын зерттеу негізінде көмір мен газдың кенеттен шығарындыларын болжау әдістерін жасау
Іске асыру негізі: Жас Ғалым 2, АП14972877 мемлекеттік бюджеттік жобасы, 2022-2025 18 млн.теңге. Ғылыми жетекшісі: Маусымбаева А.Д.;
4. Тақырыбы: Оңтүстік Торғай ойпатының Арысқұм ойпаты мезозойға дейінгі кешенінің мұнай-газ әлеуетін зерттеу
Іске асыру негізі: ТКФ Жас Ғалым 1 – мемлекеттік бюджеттік жоба IRN AR13268843, 2022-2025, 18 млн.теңге. Ғылыми жетекшісі: Мадишева Р.Қ.;
5. Тақырып: Термиялық көмірлер мен күл-қож қалдықтарының радиоактивтілігінің радиоэкологиялық аспектілері олардың қоршаған ортаға әсері контекстінде.
Іске асыру негізі: AR19678770 мемлекеттік бюджеттік жобасы, 2023-2025, 69 209 925 теңге. Ғылыми жетекшісі: Пак Ю.Н.
2021 жылы т.ғ.к., PhD докторы Маусымбаева А.Д. дарынды жас ғалымдарға арналған мемлекеттік ғылыми стипендияның иегері атанды.
2022 жылы т.ғ.к., PhD докторы Маусымбаева А.Д. Миэ университетінде (Жапония) Жапония үкіметінің «Жапондық үлгідегі инженерлік білім беру арқылы өнеркәсіпте жоғары деңгейдегі кадрлық ресурстарды дамыту» бағдарламасы бойынша тағылымдамадан өтті.
Кафедрадағы тәрбие жұмысы оқу-тәрбие процесімен тығыз байланысты және жоғары адамгершілікті, рухани және физикалық жағынан дені сау жеке тұлғаны тәрбиелеуге ықпал ететін толыққанды әлеуметтік-педагогикалық ортаны құру мақсатында жүзеге асырылады.
Кафедрада «Қазақстанның мәдени мұрасы», «Экология және ұлт денсаулығы», «Құқықтық білім беру негіздері» және т.б тақырыптарда дөңгелек үстелдер мен кураторлық сағаттар өткізіледі.
«Қазақстанның мәдениет мұрасы» кафедрасы, «Экология және ұлт денсаулығы», «Қақықтық білім тәке негіздері» және т.б. кураторлық сағаттар өткізеді.
Бөлім даму перспективаларын мыналармен байланыстырады:
– оқытуға компьютерлік технологияларды, қолданбалы бағдарламалық кешендерді енгізу, материалдық-техникалық базаны заманауи компьютерлермен, каротаждық станциялармен, жабдықтармен, зондтармен, аспаптармен жабдықтау;
– 6D0706 «Пайдалы қазбалар кен орындарын іздеу мен барлаудың геофизикалық әдістері» мамандығы бойынша PhD докторантурасын ашу;
– алыс шетелдердің және ТМД елдерінің кәсіпорындарымен және университеттерімен халықаралық байланыстарды кеңейту;
— гранттық мемлекеттік бюджеттік қаржыландыру және келісім-шарттық жұмыстар шеңберінде жүргізілетін ғылыми-зерттеу жұмыстарының бағыттарын кеңейту;
— өндірістік ұйымдар сұранысқа ие геология және геофизика саласындағы мамандарды даярлау сапасын арттыру.