BR21882240 «Қазақстандық шикізатты және оның негізінде дәлме-дәл бөлшектерді өндіру технологиясын пайдалана отырып, квази-жоғары энтропиялық қорытпа жасау» ғ. қ. А.З.Исагулов
Өзектілігі
Орта және ауыр машина жасаудың дәл бөлшектерінің көп бөлігі (газ-мұнай құбырларының арматурасы, сорғылардың алмастыратын бөлшектері, металлургиялық жабдықтар, тау-кен комбайндары және т.б.) қазіргі уақытта ҚР-на шетелден жеткізіледі, бұл елді экономикалық тәуелді етеді. Сонымен қатар, ҚР металлургиялық және құю өндірісінің даму деңгейі тиісті материалдардан өзіндік дәлме-дәл бөлшектерді шығаруға мүмкіндік береді. Мысалы, жоғары геометриялық дәлдік пен беттің тазалығы бар пішінді бөлшектерді алуға мүмкіндік беретін ЛВM (балқытылатын модельді құю) және ЛГM (газдандырылатын модельді құю) әдісі жеткілікті дамыған. Дәлме-дәл бөлшектерді өндірудің өзіндік технологияларын дамыту ҚР үшін стратегиялық маңызы бар өзекті міндет болып табылатыны анық.
Бағдарламаның мақсаты
Қазақстандық шикізатты және оның негізінде орта және ауыр машина жасау үшін дәлме-дәл бөлшектерді өндіру технологиясын пайдалана отырып, квази-жоғары энтропиялық қорытпаның (КВЭС) құрамын әзірлеу.
Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер
Жүргізілген мониторинг негізінде зерттеу объектісі– бекіту-реттеу арматурасының элементтері – қазіргі уақытта жоғары легірленген болаттардан жасалған фланецтер, тығыздағыш сақиналар, дискілер жасау болып анықталды. Зерттеу пәні ретінде өнімнің құрылымдық беріктігі және арнайы қасиеттері (ыстыққа беріктік, ыстыққа төзімділік және т.б.), сондай-ақ құрылым параметрлері мен фазалық құрамы анықталды.
Кезеңімен келетін зерттеулердің базалық жүйесі – FeCrNiCoMn болып анықталды және негізделді. Жүйені таңдау берілген жүйенің қорытпаларын көрсететін жақсы қасиеттермен шартталған. Көрсетілген жүйе негізінде ферроқорытпаларды шихта компоненттері ретінде ішінара пайдаланып отырады. Алынған нәтижелер зерттеудің осы бағытын дамытудың принципті мүмкіндігін көрсетті.
Қазақстандық құрамдас бөліктері бар КВЭС әзірлеу және өндіру үшін шикізат базасы айқындалды.
Нәтижелері бойынша «CIS Iron and Steel Review» (Мәскеу, Ресей) мақаласы берілді.
Бағдарламаны іске асырудың ғылыми нәтижелерін, зерттеу тобы қызметінің ашықтығын жариялау және әзірленген технологияның ықтимал тұтынушыларын тарту үшін бағдарламаның сайты құрылды.
1-суретте тәжірибелік қорытпаның құрылымы және 4 нүктедегі МРСА нәтижелері көрсетілген. 6-кестедегі мәліметтерден және берілген сипаттамалық спектрден көріп отырғанымыздай, құрылымда Fe, Cr, Mn, Co және Ni бар, олардың концентрациясы іс жүзінде Poly Spec-F-де алынған элементтердің концентрациясымен сәйкес келеді.
Тәжірибелік қорытпаның құрылымы ГЦК-торымен алмастыру түрі бойынша жорамалмен алынған қатты ерітіндімен ұсынылған. Матрицада силикат табиғаты жорамалымен алынған шамалы қосындылар да бар.
б
1-сурет. Тәжірибелік қорытпаға тән спектр (а, б, с)
Қосындылардың болуымен байланысты ықтимал тәуекелдерді анықтау үшін қосындылардың негізгі сипаттамаларына сандық талдау жүргізілді. Қосындылардың сандық сипаттамалары ПО Thixomet Pro көмегімен алынды (2-сурет)
2-сурет. «ПО Thixomet Pro» бағдарламалық жасақтамасының көмегімен алынған қосындылардың сандық сипаттамалары
Зерттеу тобы
1 Исагулов Аристотель Зейнуллинович – ғылыми жетекші, т.ғ.д., профессор, атқарушы директор;
ORCID 0000-0003-2174-9072
Researcher ID: C-7415-2016
Scopus Author ID: 57219418150
2 Ибатов Марат Кеңесұлы – т.ғ.д., «Көлік техникасы және логистикалық жүйелер» кафедрасының профессоры;
ORCID 0000-0001-5062-7790
Researcher ID N-9320-2017
Scopus Author ID 57189211438
3 Куликов Виталий Юрьевич – жауапты орындаушы, т.ғ.к., профессор, «Нанотехнология және металлургия» кафедрасының меңгеруші;
ORCID 0000-0001-6191-8569
Researcher ID: N-5596-2017
Scopus Author ID: 56168395900
4 Квон Светлана Сергеевна — т.ғ.к., «Нанотехнология және металлургия» кафедрасының профессоры;
ORCID 0000-0002-5439-4426
ResearcherID: N-5602-2017
Scopus Author ID: 57061892400
5 Кошебаева Гаухар Капеновна – э.ғ.д., «Кәсіпорындардың экономикасы мен менеджменті» кафедрасының профессоры;
ORCID 0000-0002-0393-9844
Scopus Author ID: 56512359700
6 Аринова Сания Қасқатаевна – PhD, «Нанотехнология және металлургия» кафедрасының оқытушысы;
Scopus Author ID 57192206332
7 Достаева Ардак Мұхамедиқызы – PhD, «Нанотехнология және металлургия» кафедрасы доцентінің м. а.;
ORCID 0000-0002-1982-2368
Researcher ID AAB-9478-2020
Scopus Author ID: 57160297400
8 Щербакова Елена Петровна – PhD, «Нанотехнология және металлургия» кафедрасы доцентінің м. а.;
ORCID 0000-0001-6678-6673
Researcher ID N-5639-2017
Scopus Author ID: 57211287717
9 Исагулова Диана Аристотелевна – PhD, «Нанотехнология және металлургия» кафедрасы доцентінің м. а.;
Scopus ID 55778253200
10 Аубакиров Дастан Рахметоллаевич – PhD, «Нанотехнология және металлургия» кафедрасының аға оқытушысы;
ORCID 0000-0003-4193-5956
Scopus Author ID: 57194209750
11 Сұлтанғазиев Руслан Бауыржаневич – PhD, «Нанотехнология және металлургия» кафедрасы доцентінің м. а.;
ORCID 0000-0002-3928-486X
Scopus Author ID: 57160291200
12 Доспаев Мурат Мантенович – т.ғ.д., «ҚР Минералдық шикізатты кешенді өңдеу Ұлттық орталығы» РМК бас ғылыми қызметкері Ж. Әбішев атындағы химия-металлургия институтының бас ғылыми қызметкері.
Scopus Author ID: 57204315025
13 Фигуринене Ирина Владиславовна – х.ғ.к., «Қарағанды медицина университеті» КеАҚ доценті;
Scopus Author ID: 56951245900
14 Кажыкенова Сауле Шарапатовна – т.ғ.д., профессор, «Жоғары математика» кафедрасының меңгерушісі;
ORCID 0000-0002-6937-1577
ResearcherID: P-5627-2017
Scopus Author ID: 36106908300
15 Шалтаков Сагындык Нағашыбайұлы – PhD, «Физика» кафедрасы доцентінің м. а.;
16 Нарембекова Айтбала, т.ғ.к., «Нанотехнология және металлургия» кафедрасының доценті;
ORCID 0000-0002-9066-6564
Scopus Author ID: 56505474200
17 Тулегенова Шолпан Ныгметовна – т.ғ.м., «Нанотехнология және металлургия» кафедрасының аға оқытушысы;
18 Омарова Айдана Ержановна – т.ғ.д., «Нанотехнология және металлургия» кафедрасының докторанты;
ORCID 0000-0002-6942-2020
Scopus ID 56901129500
19 Алина Арайлым Алтынбековна – т.ғ.м., «Нанотехнология және металлургия» кафедрасының оқытушысы;
ORCID 0000-0003-3577-4914
Scopus Author ID: 57218196165
20 Айтбаев Нурлан Берикулы – т.ғ.м., «Нанотехнология және металлургия» кафедрасының аға оқытушысы;
Scopus Author ID: 57209175127
21 Ковалева Татьяна Викторовна – т.ғ.м., ҚазКҚДИ а.ғ.қ.;
ORCID 0000-0002-1186-1805
Researcher ID : A-2567-2017
22 Адамова Гульден Хасеновна – т.ғ.м., «Нанотехнология және металлургия» кафедрасының докторанты;
ORCID 0000-0001-6933-6571
Scopus Author ID: 57265976400
23 Сыздыкова Раушан Аманбековна – «Нанотехнология және металлургия» кафедрасының зертхана меңгерушісі;
24 Шокубасова Салтанат Ромазановна – есеп-қисап бөлімінің басшысы;
25 Абдрахманов Мирхат Суэндикович – т.ғ.м., «Нанотехнология және металлургия» кафедрасының инженері.
Ықтимал пайдаланушыларға арналған ақпарат
Ұсынылатын өнімнің нысаналы нарықтары металлургиялық және құю мамандандырылған кәсіпорындары бірақ жанама түрде кен өндіру, металлургия, байыту, мұнай және басқалар сияқты дайын машина жасау өнімдерінің ықтимал тұтынушылары болып табылады,
Әзірленген технология географиялық тиістілігіне, кәсіпорынның меншік нысанына және шығарылатын өнім көлеміне қарамастан экономиканың осы секторларының кез келген кәсіпорнында енгізілуі мүмкін.