2023-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бюджеттік қаржыландыру жобалары бойынша ақпарат

Роман Физик

AP19677938 «Көлбеу кен шөгінділерін қайта өңдеу технологиясын жаңғырту үшін аралас жыныстардың жер бетіне дейін жылжуын болжау әдісін жасау» ғ. ж. Д. К.Таханов

Өзектілігі

Кеулеу кезінде жер бетінің шөгу болжамы кеулеудің ғимараттардың, құрылыстардың, инженерлік коммуникациялардың және табиғи нысандардың жылжу үдерісінің теріс ықпалына байланысты пайдалы қазбаларды игерудің өзекті проблемасын туындатады. Мәселенің соңғы онжылдықта тіректе қалған пайдалы қазбалар қорын қайтадан ала бастауға тартудан маңыздылығы арта түсті.

Қолданылатын игеру жүйесінің құрылымдық элементтері мен негізгі жыныстардың қалыңдығының жер бетінің деформация параметрлеріне әсерін бағалау бойынша теориялық және эксперименттік зерттеулердің үлкен көлеміне қарамастан, қазіргі уақытқа дейін кен орындарын өңдеудің технологиялық параметрлерін тиімді жобалауға нақты ғылыми негізделген тәсіл жоқ. Жылжу параметрлерін есептеудің жалпы қабылданған әдістемесі – бұл табиғи бақылауларды талдауға және нақты кен орындары үшін эмпирикалық заңдылықтарды ұсынуға негізделген есептеулер басқа ұқсас кен орындарында әрдайым қолданыла бермейді.

Сондықтан пайдалы қазбаларды алудың толықтығын қамтамасыз ету үшін негізгі жыныстардың жер бетіне жылжуын болжауды ескере отырып, кен орындарын игеру тиімділігін арттыру мәселесі практикалық және ғылыми тұрғыдан маңызды міндет болып табылады, оны шешу өндірілетін пайдалы қазбалардың бірлігіне шығындарды азайтуға мүмкіндік береді.

Мәселенің жай-күйін талдау және шолу негізінде ғылыми-қолданбалы жұмыстың мақсаты – заңдылықтарды зерттеу және сырғанау беттерімен шектелген деформация аймағының шегін анықтайтын факторларды анықтау арқылы тау жыныстары мен жер бетінің жылжуының сенімді болжамы негізінде көлбеу кен орындарын қайта өңдеу технологиясы жетілдіруді қалыптастыру.

Жобаның мақсаты

Жобаның мақсаты заңдылықтарды зерттеу және сырғанау беттерімен шектелген деформация аймағының шегін анықтайтын факторларды анықтау арқылы тау жыныстары мен жер бетінің жылжуының сенімді болжамы негізінде көлбеу кен орындарын қайта қазу технологиясын жетілдіру болып табылады.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер

Күнтізбелік жоспарға сәйкес тау жыныстары мен жер бетінің іргелес қалыңдығының геомеханикалық жай-күйін ескере отырып, көлбеу кен орындарын қайта игерудің толықтығы мен сапасын қамтамасыз ету мәселелері бойынша зерттеулер жүргізілді.  Сондай-ақ, қазіргі уақытта жер бетінің жылжу параметрлерін және өндірілген кеңістіктердің ақауын бағалауды қамтитын (теориялық және табиғи) зерттеулер кешені жүргізілуде.

2-панельде бұрын пайдаланылған қайта өңдеу үстіндегі іргелес қалыңдықтың жылжуының нақты нәтижелері бойынша Жомарт кенішінің жағдайлары үшін іргелес қалыңдықтың жылжу бұрыштарының параметрлері анықталды (γ = 107°; β = 73°; γ = 73°, δ = 73°; γ ‘= 90°; β ‘=90, δ ‘ = 90°).

1-сурет. Тау-кен кәсіпорындарында жер бетінің жылжуы мен деформациясына аспаптық маркшейдерлік-геодезиялық байқаулар жүргізу

Зерттеу тобы

  1. Таханов Дәулет Қуатұлы – жобаның ғылыми жетекшісі, т. ғ. к., ГПҚКОБ кафедрасының инженері

Researcher ID – ABD-4789-2020

ORCID — 0000-0002-2360-9156

Scopus Author ID – 57204771421

  1. Рабатұлы Мұхамедрахым – жауапты орындаушы, PhD, ПҚКБ кафедрасы доцентінің м. а.

Researcher ID – JGD-2925-2023

ORCID — 0000-0002-7558-128X

Scopus Author ID – 57208722953

  1. Зейтинова Шолпан Бекжигитовна – орындаушы, PhD, ПҚКБ кафедрасы доцентінің м. а.

Researcher ID — ABQ-472-2022

ORCID — 0000-0002-3489-8969

Scopus Author ID – 57190180630

  1. Балпанова Мерей Жумагалиевна – орындаушы, ҚазҚКДИ кіші ғылыми қызметкері

Researcher ID – AGM-4593-2022

ORCID — 0000-0002-1513-5317

Scopus Author ID – 57218699653

  1. Макашева Анар Талғатқызы – орындаушы, Ғылым және инновациялар департаментінің инженері
  2. Айтқалиев Ардак Куандыкович — орындаушы, ГПҚКОБ кафедрасы ГРД-23-2 тобының докторанты
  3. Жараспаев Мадияр Аспандиярович – орындаушы, «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС КБК геомеханикалық бөлімі бастығының орынбасары

ORCID — 0000-0002-3489-8969

Күтілетін жарияланымдар

2024 жылы Scopus базасында СiteScore бойынша кемінде 50 (елу) процентилі бар 1 мақала және ҒЖБССҚК ұсынған рецензияланатын шетелдік немесе отандық басылымда 3 мақала жарияланады.

Ықтимал пайдаланушыларға арналған ақпарат

Жобаны іске асыру кен кен орындарын игеретін кен өндіру кәсіпорындарында тау-кен жұмыстарының қауіпсіздік деңгейін арттыруға және пайдалы қазбаларды өндірудің толықтығын арттыру мақсатында кен орындарын игерудің үнемді технологиясының алғышарттарын жасауға мүмкіндік береді.

Жобаны іске асыру нәтижесінде тіреулік кентіректері мен өндірілген кеңістіктердің айналасындағы массивтердің тұрақтылығы мен ақауын бағалауды қамтитын зерттеулер кешенінің (теориялық және табиғи) нәтижелері негізінде кен қорларын толығымен игерудің жаңа технологиялық схемасы әзірленетін болады.

Қолданыс аумағы: кен өндіру өнеркәсібі

 

AP19675471 «Аддитивті әдісті қолдана отырып, AlxFeySi жүйесінің композициялық керамикалық материалдарын синтездеу технологиясын әзірлеу», ғылыми жетекшісі PhD, қауымдастырылған профессор В. А. Андреященко.

Өзектілігі

Алюминий қорытпаларын қолданудың көптеген басқа қорытпаларға қарағанда артықшылығы көп екендігі сөзсіз, олар ең алдымен жеңіл салмаққа, жақсы өнімділікке, жоғары электр өткізгіштікке, коррозияға қарсы қасиеттерге және жеткілікті механикалық сипаттамаға байланысты. Алайда, бұл сипаттамалардың жоғары деңгейіне жету үшін қымбат, әдетте сирек кездесетін элементтермен легірлеу қажет. Бұл тәсіл дайын бөлшектердің құнының күрт өсуіне әкеледі. МеSі текті керамика (силицидтер) аса қаттылыққа және тозуға төзімділікке ие. Алюминий негізіндегі бөлшектердің сапасын жақсарту мәселесін шешу үшін AlxFeySi композициялық керамикалық материалын жасау туралы шешім қабылданды. Материалдың бірегейлігі алынған композициялық керамикалық материалдардың пластикалық деформацияны қабылдау қабілетін қамтамасыз ететін жоғары симметриялы кристалдық торға ие Al8Fe2Si фазасын қалыптастыру мүмкіндігінде деп тұжырымдалады.

Жобаның мақсаты

Материалдардың құрылымы мен олардың негізіндегі бөлшектердің сапасын жақсарту үшін аддитивті әдісті қолдана отырып Alxfeysi жүйесінің композициялық керамикалық материалдарын синтездеу технологиясын жасау.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер

2023 жылға күтілетін нәтижелер: легирлеуші элементтердің толық тізбесі және олардың пайыздық құрамы үнемді легирлеу қағидаттары негізінде айқындалады, синтезделетін композиттің фазалық және термодинамикалық талдауы орындалады. Легирлеуші компоненттерді ұсақтау және ұнтақтау, мөлшері бойынша жіктеу, фракциялық талдау жасалып, композициялық материалды синтездеу үшін шихта материалдарын дайындау жүзеге асырылады. Шихта материалдарының қоршаған атмосферамен өзара әрекеттесуін болдырмайтын ағынның құрамын таңдау орындалады және оны дайындау жүзеге асырылады. Эмпирикалық түрде синтез режимдері таңдалады және композициялық материалды алу процесін сипаттайтын математикалық тәуелділіктер алынады. Баяндаманы жариялай отырып, халықаралық конференцияға қатысады.

2023 жылы қол жеткізілген нәтижелер: Al8Fe2Si фазасының өмір сүру аралығын кеңейтетін легирлеуші элементтер табылады, легирлеуші элементтердің толық тізімі және олардың пайыздық мөлшері үнемді легирлеу принциптері негізінде анықталды. Синтезделген композиттің фазалық және термодинамикалық талдауы орындалды. Аяқтау формасы – ThermoCalc бағдарламалық жасақтамасындағы термодинамикалық және фазалық талдау.

Al-fe-si жүйесінің негізгі легирлеуші элементтеріне мыс, никель, магний, хром, марганец және бор жатады. Үнемді легирлеу принциптерін басшылыққа ала отырып, 1% — ға дейінгі мөлшерде легирлеу элементтерін енгізу қарастырылды. Бұл легирлеуші элементтері Al8Fe2Si жоғары симметриялық фазасының түзілуінің температуралық шекараларының өзгеруіне ықпал ететіні анықталды, мыс қосқанда түзілудің төменгі шекарасының төмендеуіне әкеледі, никель қосқанда, керісінше, төменгі және жоғарғы шекараларды жоғарылатады, бұл кезде барлық қарастырылған элементтер үшін фаза темірдің құрамында 35%-дан аспайтын мөлшерде екені байқалады. Марганец Al8Fe2Si фазасының шекараларын кеңейтеді.

Легирлеуші компоненттерді ұсақтау және ұнтақтау, мөлшері бойынша жіктеу, фракциялық талдау жүргізіліп, композициялық материалды синтездеу үшін шихта материалдарын дайындау жүзеге асырылды.

Шихта материалдарына дифференциалды термиялық талдау жасалды, термограммалар алынды. Зерттеу әрбір тәжірибені кемінде 3 рет қайталай отырып, 10 құрамда жүргізілді. Термограммаларды фазалық диаграммалармен салыстыру термограммада байқалған эндотермиялық әсерлер сұйық фазаның бөлінуінің басталу температурасына сәйкес келетінін көрсетті.

Құрамдас бөліктердің қажетті арақатынасын ескере отырып, шихтаны механикалық легирлеу мен тұтастыру, мөлшерлеу және буып-түю орындалды.

Шихта материалдарының атмосфералық ортамен өзара әрекеттесуін болдырмайтын ағынның құрамын таңдау орындалды. Оны дайындау жүзеге асырылды. Флюстің гранулометриялық талдауы жасалды.

Доғалы дәнекерлеу және балқыма қаптау үшін флюстің пісіру-технологиялық қасиеттері мынадай көрсеткіштермен: — доғаның жану тұрақтылығының жоғарылығымен; — ара жігі сапалы қалыптаса отырып, негізгі металға жатық көшуімен; — ұсақ тесікшелер мен жарықшақтардың пайда болуына бейімділігінің төмендігімен; — қож қабығының жылдам ажырауымен анықталады. Газ өткізгіштігі, флюстің құрамы мен олардың қолданылу мақсаты туралы мәліметтер негізінде зерттеу үшін AN348 және AN60 екі дәнекерлеу флюсі таңдалды. Үлгілердің шихта, флюсті шихта, флюс үш тобына рентгендік-фазалық зерттеулермен нәтижелерді тексерумен термогравиметриялық талдау жүргізілді. Үлгілер топтарының ішінде флюстің фракциялық құрамы, флюстің мөлшері, флюстің үлгісі әр түрлі болды. Эксперименттік деректер негізінде шихта материалдарының қоршаған атмосферамен өзара әрекеттесуін болдырмайтын флюстің құрамы таңдалып алынды. АН-348А флюсі үлкен тиімділік көрсетті. Сондықтан, одан әрі балқыта қаптау эксперименттері үшін АН-348А флюсі қабылданды.

Эмпирикалық түрде синтез режимдері таңдалады және композициялық материалды алу процесін сипаттайтын математикалық тәуелділіктер алынады. Металл-керамикалық материалды аддитивті әдіспен синтездеудің тиімділігін қамтамасыз ететін негізгі технологиялық жағдайлар анықталды. Негізгі технологиялық факторлар ретінде: 1. Шихтаны төсеу тәсілі; 2. Ток шамасы; 3. Шихта қалыңдығының, электрод қалыңдығының, флюс мөлшерінің арақатынасы; 4. Флюстің гранулометриялық және химиялық құрамы; 5. Шихтаның фракциялық құрамы алынды. Келесі технологиялық факторлардың әсері зерттелді: шихта төсеудің әртүрлі нұсқалары негіз мен электрод арасында, электродта, алдын-ала жинақталған және тығыздалмаған, шихта мөлшерінің әр түрлі қатынасы және оның орналасуы; шихта қалыңдығының, электродтың және флюс мөлшерінің металл-керамикалық материалдардың синтезіне әсері зерттелді, режимнің (ток шамасының) материалды синтездеу процесіне әсері, ағынның гранулометриялық және химиялық құрамының әсері анықталды, шихта мен флюстің фракциялық құрамының әсері, электрод пен негіз арасындағы алшақтық шамасының доғаның қалыптасуына әсері зерделенді. Аддитивті әдісті қолдана отырып, композициялық материалдың компоненттерін синтездеу технологиясы жасалды. Алғаш рет al-fe-si жүйесінің металл-керамикалық материалы балқытылған электродпен қаптау әдісімен алынды. Алғаш рет al-fe-si жүйесінің металл-керамикалық материалы ұнтақ қабатында қаптау әдісімен алынды.

Зерттеу тобы

  1. Андреященко Виолетта Александровна – ғылыми жетекші, PhD, металлургия мамандығы бойынша қауымдастырылған профессор (доцент), «КОРМС» ИЛИП басшысы. Хирш индексі (Scopus) — 7 Хирш индексі (WoS) — 6; ResearcherID: H-4328-2013; Scopus Author ID 55308057400, https://orcid.org/0000-0001-6933-8163
  2. Жұмажан Аргуния Тұңғышбекқызы – жауапты орындаушы, «КОРМС» ИЛИП инженері, https://orcid.org/0000-0002-5281-0027
  3. Төлеуова Айнагуль – PhD, металлургия мамандығы бойынша қауымдастырылған профессор (доцент), НТМ кафедрасының доценті. Хирш индексі (Scopus) — 3 Хирш индексі (WoS) — 2; Scopus Author ID: 55489687000ORCID: 0000 – 0002 – 3216 – 1824
  4. Бартенев Игорь Анатольевич – т.ғ.к., ТЖМжС кафедрасының доценті, Хирш индексі (Scopus) — 1, Scopus Author ID: 57207457067, ORCID: 0000-0001-8982-7319.
  5. Ибатов Марат Кеңесұлы – т.ғ.д., КТиЛЖ кафедрасының профессоры.

https://orcid.org/0000-0001-5062-7790, ResearcherID: N-9320-2017

Scopus Author ID: 57189211438, Хирш индексі (Scopus) – 3, Хирш индексі (WoS) – 2.

  1. Абдрахманов Мирхат Суэндикович – т.ғ.м., ҒТМ кафедрасының инженері, ResearcherID: GYA-2761-2022; https://orcid.org/ORCID 0000-0003-3915-3293
  2. Алина А. А. — магистр, НТМ кафедрасының аға оқытушысы, https://orcid.org/0000-0003-3577-4914 , Scopus Author ID: 57218196165, ResearcherID: DRQ-4173-2022, Хирш индексі (Scopus) – 1, Хирш индексі (WoS) – 1.

Жарияланымдар тізімі

  1. В.А.Андреященко Al-Fe-si жүйесінің металлокерамикалық материалдарын алу кезіндегі флюстардың әсері // № 2 ҚМИУ хабаршысы (41) 2023 ж., С.25-30.
  2. В.А.Андреященко, А.Р.Төлеуова Al-Fe-si жүйесінің металл-керамикалық материалдарын синтездеудің заманауи әдістері//Қазақстан Республикасы Минералдық шикізатты кешенді қайта өңдеу жөніндегі ұлттық орталықтың 30 жылдығына арналған «Инновациялар және минералдық шикізат кешенін қайта өңдеу – экономиканы әртараптандырудың өзекті құрамдас бөліктері» халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары, Алматы, 2023ж., с. 107-109.
  3. А.Р.Толеуова, В.А.Андреященко Алюминий матрицасындағы фазалық процестерді компьютерлік модельдеу // Қазақстан Республикасы Минералды шикізатты кешенді қайта өңдеу жөніндегі ұлттық орталықтың 30 жылдығына арналған «Инновациялар және минералдық шикізатты кешенді қайта өңдеу – экономиканы әртараптандырудың өзекті құрамдас бөліктері» халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары, Алматы, 2023ж., 82-83 ББ

Ықтимал пайдаланушыларға арналған ақпарат

Жобаның нәтижелері ауыр жағдайларда жұмыс істейтін және жылдам тозуға ұшырайтын машиналардың элементтерін жасау үшін қолданылады. Жаңа қорытпаны құрылымдық материал ретінде пайдалану дайын өнімнің салмағын болат өнімдермен салыстырғанда едәуір төмендетуге мүмкіндік береді (2 еседен астам), бұл кезде жаңа композициялық материалдың қаттылығы жоғары болады.

Қолдану саласы

Жобаның нәтижелерін қолдану саласы автомобиль және машина жасау саласы. Алынған нәтижелердің мақсатты тұтынушылары машина жасау және автомобиль жасау кәсіпорындары, ауыр жағдайларда жұмыс істейтін және қарқынды тозуға ұшырайтын машина элементтері болады.

 

AP19680121 «Құм-полимерлі композициялық материалдардың құрамын әзірлеу және оларды машина жасау бұйымдарына қайта өңдеуді технологиялық қамтамасыз ету » — ғ.ж. Т.Ю.Никонова

Өзектілігі

Жоба жоғары рентабельділігімен (арзан толтырғыштың жоғары мөлшері және термопластикалық полимерлі қалдықтарды қолдану), жоғары пайдалану сипаттамаларымен (сығылған кезде беріктік шегі кем дегенде 100 МПа) ерекшеленетін машина жасау және құрылыс индустриясы үшін өнімдер өндірісін құруды көздейді.

Жобаның мақсаты

Жобаның мақсаты функционалдық компоненттермен модификацияланған құм-полимерлі композициялық материалдардың құрамын әзірлеу және оларды пайдалану сипаттамаларының жоғары деңгейімен машина жасау үшін бұйымдарға қайта өңдеуді технологиялық қамтамасыз ету болып табылады.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер

Жобаны іске асыру нәтижесінде құм-полимерлі композициялық материалдардың құрамын алудың және оларды машина жасау мақсатындағы бұйымдарға қайта өңдеуді технологиялық қамтамасыз етудің жаңа технологиясы әзірленуде.

ҒЖБССҚК ұсынған рецензияланатын отандық басылымда 1 мақала жарияланды.

  1-сурет. Зерттеулерге дайындық (Гродно қ., Беларусь)

Зерттеу тобы

  1. Никонова Татьяна Юрьевна – ғылыми жетекші, т.ғ.к., ТЖМжС кафедрасы доцентінің м. а.

h-index: 3

Researcher ID ABF-9436-2021

ORCID  0000-0002-6539-1263

Scopus Author ID 57202087837

  1. Жетесова Гүлнара Сантаевна – жауапты орындаушы, т.ғ.д., ТЖМжС кафедрасының профессоры

h-index: 4

Researcher ID

S-3369-2017

ORCID  0000-0001-6504-3405

Scopus Author ID 57219845188

  1. Ибатов Марат Кеңесұлы – т.ғ.д., КТжЛЖ кафедрасының профессоры

Хирш индексі -3

ORCID 0000-0001-5062-7790

Scopus Author ID 57189211438

  1. Жаркевич Ольга Михайловна — т.ғ.к., ТЖМжС кафедрасының профессоры

h-index: 5

Researcher ID N-9080-2017

ORCID 0000-0002-4249-4710

Scopus Author ID 55339344600

  1. Дандыбаев Есим Серикович – PhD, ТЖМжС кафедрасының аға оқытушысы

Хирш индексі -1

ORCID 0000-0001-5414-4980

Scopus Author ID 8941238900

  1. Берг Александра Сергеевна — ТЖМжС кафедрасының оқытушысы

h-index: 1

ORCID 0000-0003-0528-640Х

Scopus Author ID 57220610005

  1. Стрекал Наталья Дмитриевна – ф.-м.ғ.д., Янки Купала атындағы Гродно мемлекеттік университетінің профессоры
  2. Валько Наталья Георгиевна – ф.-м.ғ.к., Янки Купала атындағы Гродно мемлекеттік университетінің профессоры

Хирш Индексі -3

Scopus Author ID 55884092800

Жарияланымдар тізімі

  1. Т.Ю.Никонова, Г.С.Жетесова, О.М.Жаркевич, А.А.Скаскевич, Н.Д.Стрекал Машина жасау бұйымдарында құм-полимерлі композициялық материалдарды қолдану мүмкіндігі туралы //Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ хабаршысы. Техникалық ғылымдар мен технологиялар сериясы № 3/2023-Б. 89-99

Қолдану саласы

Технологияны қолдану саласы өте ауқымды. Композициялық материалдардан жасалған бұйымдар салыстырмалы жеңілдігімен және ұтқырлығымен тозуға төзімділік пен беріктіктің жоғары деңгейіне ие. Соның нәтижесінде іске асырылатын технология машина жасау және құрылыс салаларында, қару-жарақ техникасын жасауда, космонавтика мен авиацияда, тұтынушылар кеңінен қолданатын тауарлар өндіру үшін қолданылуы мүмкін.

 

AP19678770 «Энергетикалық көмірлер мен күл-қож қалдықтарының қоршаған ортаға әсері контексіндегі радиоактивтілігінің радиоэкологиялық аспектілері» — ғ.ж. Ю.Н.Пак

Өзектілігі

Нәтижелердің өзектілігі энергетикалық көмірлер мен күл-қож қалдықтарының табиғи радиоактивтілігінің радиоэкологиялық аспектілерін олардың қоршаған ортаға теріс әсері тұрғысынан зерттеумен байланысты.

Көмірдегі табиғи радиоактивті элементтермен байланысты радиациялық қауіп – Қазақстанда өз дәрежесінде бағаланбайтын көмір энергетикасының маңызды проблемаларының бірі. Көмір ЖЭС-нің қызметкерлері мен ол орналасқан маңайда тұратын халықтың сәулеленуін азайту үшін радиоэкологиялық қауіпсіздіктің жүйелі мониторингі қажет. Қолданыстағы радиациялық қауіпсіздік нормалары күл-қож қалдықтарын құрылыс мақсатында пайдаланған кезде олардың құрамындағы радионуклидтерді анықтаумен ғана шектеледі.

Жобаның мақсаты

Жобаның мақсаты табиғи радиоактивті элементтері бар көмірді отын энергиясында пайдаланған кезде қоршаған ортаның радиоэкологиялық жағдайына әсерін бағалау болып табылады.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер (2023 жыл)

Энергетикалық көмірдегі уран, торий және калийдің табиғи радионуклидтерінің таралу ерекшеліктері, көмірдің маркасына және оның сапасына (күлділігіне) байланысты олардың меншікті белсенділігі мен орналасу формалары зерттелді.

Іріктеліп ұсынылған сынамалар мен үлгілердің жеткілікті саны, әрбір радионуклидтің қазіргі заманғы ядролық-радиометриялық, радиохимиялық және рентгендік әдістермен талдау негізінде алынған өзіндік белсенділігі туралы деректер анықталды.

Жылу электр станцияларында көмірді жағу кезіндегі табиғи радионуклидтердің сипаттық моделі және табиғи радиоактивті элементтері бар көмірді отын энергетикасында пайдаланудың табиғи ортаның радиоэкологиялық жағдайына әсерін бағалау үшін әдіснамалық негіздері айқындалды.

Зерттеу тобы және жобаны басқару

  1. Пак Юрий Николаевич – ғылыми жетекші, т.ғ.д., ГПҚКОБ кафедрасының профессоры

h-index Scopus: 3

https://orcid.org/0000-0002-0699-6764

Scopus Author ID: 7102674136

ResearcherID: V-8724-2018

  1. Пак Дмитрий Юрьевич – жауапты орындаушы, т.ғ.к., ГПҚКОБ кафедрасының доценті

h-index Scopus: 3

https://orcid.org/0000-0002-7215-7846

Scopus Author ID: 45561507200

ResearcherID: V-8176-2018

  1. Тутанов Серікпай Куспанович – орындаушы, т.ғ.д., ЖМ кафедрасының профессоры

Scopus Author ID:6505626495

  1. Пономарева Марина Викторовна – орындаушы, т.ғ.к., ГПҚКОБ кафедрасының доценті

h-index Scopus: 2

Scopus Author ID: 57189469801

https://orcid.org/0000-0001-8652-9607

  1. Пономарева Екатерина Вадимовна – орындаушы, PhD, ГПҚКОБ кафедрасы доцентінің м. а. https://orcid.org/0000-0003-1322-6773

http://www.researcherid.com/rid/X-7674-2018

  1. Ли Елена Сергеевна – орындаушы, PhD, ГПҚКОБ кафедрасының аға оқытушысы, магистр

h-index Scopus: 2

https://orcid.org/0000-0003-4856-5222

Scopus Author ID: 57200985313

ResearcherID: X-8542-2018

  1. Тебаева Анар Юлаевна – орындаушы, т.ғ.м., ГПҚКОБ кафедрасының оқытушысы

Scopus Author ID: 57367955300

https://orcid.org/0000-0001-5404-7195

  1. Ибрагимова Диана Андреевна – орындаушы, т.ғ.м.

https://orcid.org/0000-0002-2588-3028

Күтілетін жарияланымдар

Derwent Innovations Index (Web of Science, Clarivate Analytics) дерекқорына енгізілген 1 (бір) патент алу және КОКСНВО ұсынған рецензияланатын шетелдік немесе отандық басылымда 1 мақала жариялау — Тамыз 2024

Web of Science базасының Science Citation Index Expanded индекстелетін және (немесе) Scopus базасында кемінде 50 (елу) CiteScore бойынша процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда 2 (екі) мақала және (немесе) шолулар жариялау – Мамыр 2025

Халықаралық конференцияларда баяндаманың 2 тезисі ұсынылады – Қыркүйек 2025.

Ықтимал пайдаланушыларға арналған ақпарат

Көмір энергетикасында жану кезінде пайда болатын көмірлер мен күл-қож қалдықтарының табиғи радиоактивтілігі туралы зерттеулер отын энергетикасы кәсіпорындары мен мемлекеттік экологиялық бақылау қызметтері үшін қажет.

Қолдану саласы

Жер және қоршаған орта туралы ғылымдар.

 

AP19675518 «Ғимараттар мен құрылыстар үшін жолаушылардың инновациялық қысымдық лифтісінің тәжірибелік-өнеркәсіптік үлгісін жасау» — ғ. ж. А.В.Таранов

Өзектілігі

Жолаушылардың жеңіл лифтісінің нарығы жаңартуды қажет етеді. Қазақстанда нормативтік қызмет мерзімі өтіп кеткен 5000 лифт әлі пайдаланылуда («Қазақстанның ұлттық лифтшілер қауымдастығы» ЗТБ деректері бойынша). Осындай жағдай ТМД-ның басқа да нарықтарында байқалады.

Жолаушылардың қысымдық лифтісінің отандық дамуы бұл мәселені нарыққа ең қауіпсіз жабдықтар ұсыну арқылы шешеді.

Қысымдық лифтердің арқанды және басқа да  түрлермен (гидравликалық, рейкалық және т. б.) салыстырғанда маңызды артықшылықтары:

— құрылымының қарапайымдылығы;

— пайдалану кезіндегі сенімділігі мен қауіпсіздігі;

— көтеру биіктігінің шексіздігі;

— дайындау, монтаждау және пайдалану шығындарының төмендігі;

— лифт шахтасының қуысындағы түтіктерде сығылған ауа шамалы талап етілетін қысымы лифт жұмысына қолайлы динамикалық жағдайлар жасайды.

Жоба әдістемесі машина жасау мен электротехниканың теориялық негіздеріне, пневматикалық құрылғылар мен жүйелерге, математикалық статистикаға, эксперименттердің нәтижелерін өлшеу және өңдеу әдістеріне және жобалау жұмыстарына арналған мамандандырылған бағдарламалық қамтамасыз ету әдістеріне негізделген.

Соның нәтижесінде конструкторлық құжаттама пакеті әзірленіп, жолаушыларға арналған қысымдық көтергіштің прототипі жасалады. Жобаның ықтимал тұтынушылары орташа және биік қабатты тұрғын үйлер, бизнес-орталықтар мен басқа да әкімшілік ғимараттар болып табылады. Жұмыстың негізгі принципі мен техникалық мүмкіндіктерін зерттеу тобы сәтті әзірледі және сериялық қысымдық жүк көтергіште сыналды.

Жолаушыларға арналған қысымдық лифтерді дамыту нарыққа сипаттамалары бойынша шетелдік аналогтардан асып түсетін, экспортқа бағдарланған отандық шешімді ұсынуға мүмкіндік береді.

Жобаның мақсаты

Осы жобаның мақсаты жолаушылардың қысымдық лифтінің тәжірибелік-өнеркәсіптік үлгісін, сондай-ақ конструкторлық-технологиялық құжаттамасын жасау болып табылады

Күтілетін нәтижелер

  1. Тұрғын үйлерге арналған жолаушылар пневмолифтіне арналған жобалау-конструкторлық және технологиялық құжаттама.
  2. Еуразиялық патентке өтінім.
  3. Тұрғын үйлерге арналған жолаушылар пневмолифтінің тәжірибелік-өнеркәсіптік үлгісі.
  4. Web of Science базасының Science Citation Index Expanded индекстелетін және (немесе) Scopus базасында citescore бойынша кемінде 35 (отыз бес) процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда кемінде 3 (үш) мақала және (немесе) шолулар.
  5. Кем дегенде 1 мақала мақала немесе шолу ұсынылған шетелдік немесе отандық рецензияланған басылымда КОКСОН.
  6. Халықаралық конференцияларда кемінде 3 (үш) баяндама.

Қол жеткізілген нәтижелер

  1. Жолаушылардың қысымдық лифтінің құрылымын жобалау үшін технология мен техникалық тапсырма жасалды
  2. Жабдық пен бағдарламалық қамтамасыз ету сатып алынды
  3. «XV Торайғыров оқулары» халықаралық ғылыми-практикалық конференциясына баяндама ұсынылды, Павлодар, 2023.

Зерттеу тобы

  1. Таранов Александр Викторович – ғылыми жетекші, т.ғ.к., ЭЖ кафедрасының доценті.

Хирш индексі 3,

ORCID — 0000-0002-1534-9737,

Scopus Author ID — 56669560400;

  1. Сулейманов Сейдамет Ришадович – жауапты орындаушы, «Қазтехавтоматика» ЖШС басшысы.

Хирш индексі 1,

ORCID — 0000-0001-5753-3789,

Scopus Author ID — 56669831600,

ResearcherID — ADZ-1365-2022;

  1. Булатбаев Феликс Назымович — т.ғ.д., ЭЖ кафедрасының профессоры.

Хирш индексі 3,

ORCID — 0000-0002-1534-9737,

Scopus Author ID – 56669560400;

  1. Бражанова Дана Корабаевна – т.ғ.м., ЭЖ кафедрасының аға оқытушысы.

Хирш индексі 1,

ORCID — 0000-0002-1241-6279,

Scopus Author ID – 57220805586;

  1. Баландин Виталий Сергеевич – т.ғ.м., ЭЖ кафедрасының аға оқытушысы.

ORCID — 0000-0002-6593-1864,

Scopus Author ID – 57215332448;

  1. Биличенко Аркадий Петрович – т.ғ.м., ЭЖ кафедрасының аға оқытушысы.

ORCID — 0000-0002-2132-7016;

Жарияланымдар тізімі

А.В.Таранов, Ғимараттар мен құрылғыларға арналған қысымдық лифтерді зауыттық сынау әдістемесі // «XV Торайғыров оқулары» халықаралық ғылыми-практикалық конференциясы, Павлодар, 2023.

Ықтимал пайдаланушыларға арналған ақпарат

Техникалық-экономикалық есептеулер көрсеткендей, қысымдық лифт дизайнын жеңілдету, оны дайындау, монтаждау, қызмет көрсету, пайдалану шығындарының төмендеуіне, құрылыс, монтаждау және жөндеу жұмыстарының шығындарын 2-3 есеге (лифт түріне байланысты) болдырмауға әкелді. Бұл, өз кезегінде, қысымдық лифті қолданыстағы арқанды және жүк лифтілерінің басқа түрлеріне қатысты бәсекеге қабілетті етеді, Қазақстанның осындай жабдыққа деген шетелдік жеткізушілерге тәуелділігін болдырмайды.

Қолдану саласы

Ғылым саласы – Көтергіш-көліктік машина жасау. Жобаның ықтимал тұтынушылары орта және биік қабатты тұрғын үйлер, бизнес-орталықтар мен басқа да әкімшілік ғимараттар болып табылады. Жолаушыларға арналған қысымдық лифтерді дамыту нарыққа сипаттамалары бойынша шетелдік тектестерінен асып түсетін отандық экспортқа бағдарланған шешімді ұсынуға мүмкіндік береді.

 

AP19678460 «Білім берудің цифрлық трансформациясы жағдайында техникалық бейіндегі мамандарды ғылыми-кәсіби тілдік даярлауды қарқындату». Ғылыми жетекшісі: Д. А.Джантасова

Өзектілігі

Зерттеу объектісі ғылыми-кәсіптік даярлықтың сапасын арттыру, оқытудың мазмұнын өндіріс шындығына жақындату, бұл жоғары техникалық білім беру жүйесіндегі басым бағыт болып табылады. Мамандарды кәсіби даярлау сапасы мен цифрлық трансформация контекстіндегі жұмыс берушілердің талаптары арасында келіспеушіліктер туындаған жағдайда оқыту мазмұнын, әдістемелерін, технологияларын, мамандарды даярлау модельдерін жаңарту талап етіледі. Осыған байланысты жаңа цифрлық шындық жағдайында ғылыми-кәсіби тілдік дайындықты күшейту мәселесі ерекше маңызға ие болып отыр.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі:1) ғылымды қажетсінетін экономикаға негізделген басымдықтарды ескере отырып, техникалық білім беру парадигмасының трансформациясымен; 2) техникалық бейіндегі мамандарды ғылыми-кәсіптік тілдік даярлауға қойылатын талаптардың өзгеруіне және оларды цифрлық білім беру кеңістігіне интеграциялау қажеттілігімен; 3) техникалық бейіндегі мамандарды ғылыми-кәсіптік тілдік даярлауды интенсификациялау проблемасының жолдары мен шешімдерін іздеуге байланыстылығымен шартталады. 

Кәсіби қызметте цифрлық міндеттерді шешуге қабілетті және кәсіби құзыреттер бөлігінде өзгергіштік пен икемділікке ие техникалық бейіндегі мамандарды тілдік даярлау процесіне интеграцияланған цифрлық оқыту бағдарламасы құрылатын болады. Дамыған ғылыми-кәсіби тіл есебінен жоғары техникалық білім беру жүйесінде мамандарды даярлауды күшейтетін, олардың жаңа цифрлық нақтылық жағдайында кәсіби қызметке дайындық дәрежесін айқындайтын модель әзірленетін және енгізілетін болады.

Жобаның мақсаты

Техникалық бейіндегі мамандарды ғылыми-кәсіби тілдік даярлауды интенсификациялаудың қазіргі заманғы түсінігін зерттеу және техникалық мамандықтар студенттерінің екінші тілді және шет тілдерін оқыту процесінде ғылыми құрамдас бөлікті интенсификациялау үшін цифрлық технологиялар арқылы техникалық бейіндегі мамандарды ғылыми-кәсіби тілдік даярлаудың тұжырымдамалық моделін әзірлеу. Жаңа цифрлық шындық жағдайында кәсіби міндеттер мен пәнаралық мәселелерді шешуге қабілетті техникалық бейіндегі мамандардың ғылыми-зерттеу тілдік дағдыларын қалыптастыруға бағытталған цифрлық бағдарламаны әзірлеу және енгізу.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер:

— кәсіби-техникалық дискурс саласындағы ғылыми стильдің негізгі тілдік құралдары анықталды.

— техникалық бейіндегі маманның ғылыми-кәсіби қызметінің негізгі түрлері анықталды.

— болашақ маманның ғылыми құзыреттілігін қалыптастыруда тілдік құралдар анықталды.

— тілдік білім берудің цифрлық трансформациясының негізгі факторлары анықталды.

— техникалық бейін мамандары үшін коммуникацияның ғылыми дискурсының сипаттамаларының жіктелуі жасалды.

Халықаралық конференцияда 1 баяндама жасалды, зияткерлік меншік туралы 1 куәлік (ЗМК) алынды. ҒЖБССҚК басуға ұсынған журналға 1 мақала жарияланды.

Зерттеу тобы

  1. Джантасова Дамира Дулатовна – ғылыми жетекші, «А.Сағынов атындағы КарТУ» КеАҚ «ШТ» кафедрасының меңгерушісі, педагогика ғылымдарының кандидаты

ORCID ID: 0000-0003-2595-3249

Researcher ID P-7271-2017

Scopus Author ID 57189027014

  1. Әзимбаева Жанат Амантаевна – жауапты орындаушы, «А.Сағынов атындағы КарТУ» КеАҚ «ОТжМ» кафедрасының меңгерушісі.

ORCID ID : 0000-0002-9247-1138

Scopus Author ID: 55990394300

  1. Тентекбаева Жулдыз Мухамедгалиевна – ғылыми қызметкер, педагогика ғылымдарының магистрі, «А.Сағынов атындағы КарТУ» КеАҚ «ШТ» кафедрасының аға оқытушысы

Researcher ID: GYD-4656-2022

ORCID ID: 0000-0002-9286-0352

Scopus Author ID: 56027539800

  1. Айтбаева Салтанат Хамзақызы – ғылыми қызметкер, педагогика ғылымдарының магистрі, «А.Сағынов атындағы КарТУ» КеАҚ ШТ кафедрасының аға оқытушысы

ORCID ID:0000-0002-7511-952X

  1. Калиасқаров Нурбол Балтабаевич – ғылыми қызметкер, «А.Сағынов атындағы КарТУ» КеАҚ «БЖТ» кафедрасының меңгерушісі, PhD

ORCID ID 0000-0003-3684-14205

Scopus Author ID: 57201113007

Researcher ID Web of Science: ABC-2155-2020

Researcher ID in Publons: ABC-2155-2020

  1. Дамиев Даниэль Темиргалиевич – ғылыми қызметкер, техника ғылымдарының магистрі, «А.Сағынов атындағы КарТУ» КеАҚ «БЖТ» кафедрасының меңгерушісі, PhD

ORCID ID 0000-0002-4245-6810

  1. Кишенова Айнұр Юсуповна – ғылыми қызметкер, «А.Сағынов атындағы КарТУ» КеАҚ «ОТжМ» кафедрасының аға оқытушысы

ORCID ID 0000-0002-1494-6388

Researcher ID Web of Science: 23774690

  1. Юрченко Василий Викторович – ғылыми қызметкер, «ТЖМжС» кафедрасының меңгерушісі. «А.Сағынов атындағы КарТУ» КеАҚ «БЖТ» кафедрасының меңгерушісі, PhD PhD

ORCHID 0000-0002-6543-1632

Scopus Author ID 57213756780

Жарияланған және күтілетін басылымдардың тізімі:

  1. Д.Д.Джантасова, Ж.А.Азимбаева, С.Бенчич Техникалық бейіндегі мамандардың ғылыми дайындығын талдау: жазбаша академиялық дискурстың рөлі. «Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті» КЕАҚ, «Университет еңбектері». — №4. – 2023ж. (баспада)
  2. Zh.Azimbayeva, D.Jantassova, A.Kishenova Concept of academic discourse writing in the process of scientific training of technical specialists // Collection of scientific papers “The Interdisciplinary Current Challenges in Research, Education and Media”. Pan-European University, 2023. – p.4-6. ISBN 978-80-8275-011-2
  3. Д.Д.Джантасова, Ж.А.Азимбаева, Н.Б.Калиаскаров Инженерлік-техникалық кадрларды ғылыми даярлау жүйесін бағалау: оқытушылардың қажеттіліктерін кешенді зерттеу материалдары. 2023 жылғы 6 қарашадағы №40183 авторлық құқықпен қорғалатын объектілерге құқықтардың мемлекеттік тізіліміне мәліметтер енгізу туралы куәлік (ғылыми туынды)

Әлеуетті пайдаланушыларға арналған ақпарат

Ғылыми құрамдас бөлікті қарқындату үшін цифрлық технологиялар арқылы техникалық бейіндегі мамандарды ғылыми-кәсіби тілдік даярлау моделі техникалық мамандықтар студенттерінің екінші тілді және шет тілдерін оқыту процесіне енгізілетін болады.

 

АР19677319 «Графикалық модельді және табиғи тілді компьютерлік өңдеу негізіндегі кәсіби стандарттармен білім беру бағдарламаларын қалыптастыруды интеграциялаудың зияткерлік жүйесін әзірлеу» — ғ.қ. Н. И. Кайбасова

Өзектілігі

Қазіргі уақытта әлемдік кеңістікте кәсіби стандарттармен ұсынылған оқытудың құзыреттілігі мен жұмыс берушілердің мүдделерін интеграциялау арқылы білім беру бағдарламаларын әзірлеу сапасына баса көңіл бөлінеді.

Осыған орай, жоғары білім берудің білім беру бағдарламаларын қалыптастыру кезінде машиналық оқыту әдістері мен деректерді зияткерлік талдау арқылы үлкен көлемдегі ақпаратты өңдеуге түрткі болатын негізгі факторлар олардың сақталған деректерді жоғары білім талаптары мен кәсіби стандарттардың мазмұнын интеграциялау жүйесі үшін пайдалы ақпаратқа айналдыру мүмкіндігі болып табылады.

Жоғары білім беру жүйесіндегі білім беру бағдарламалары (ББ) сабақ жүргізудің қолданыстағы Мемлекеттік сыныптауышына және ҚР бекітілген кәсіби стандартына сәйкес әзірленеді. 2020 жылы «Атамекен» ҰКП өткізген ҚР ЖОО ББ рейтингі түлектердің сұранысы мен ҚР жұмыс берушілерінің ББ сапасы мен өзектілігіне қанағаттануы қазіргі уақытта тек 48% құрайтынын көрсетті.

Жобаның мақсаты

Білім беру бағдарламаларын қалыптастыру процесін басқарудың интеллектуалды цифрлық технологиясын әзірлеу жолымен оқыту сапасын, жұмыс берушілердің қанағаттануын, жоғары білім беру түлектерінің жұмысқа орналасуын және сұранысын қамтамасыз етуді арттыру, олардың жоғары білім берудің өзара шартталған талаптарын және кәсіптік стандарттардың контентін есепке алу бойынша олардың жүйелілігі мен толықтығына кепілдік береді.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер

Жұмыстың негізгі кезеңдері:

— білім беру және кәсіби контенттердің құрылымдық элементтерін зерттеу және деректерді интеллектуалды талдаудың жаңа әдісі және табиғи тілдегі мәтіндерді өңдеу ғылымындағы жаңа тәсіл ретінде аз құрылымдалған мәтіндердің үлкен көлемінен алынған құжаттар корпусы мен құзыреттілік дерекқорын қалыптастыру;

— білім беру бағдарламасының тиісті пәндерін еңбек нарығының талаптарымен дәл анықтау үшін мәтіндерді статистикалық талдау және түйінді сөздерді автоматты түрде қалыптастыру тәсілдері негізінде білім беру және кәсіби контенттердің әртүрлі құжаттарының мәнін семантикалық салыстырудың цифрлық моделін еңбекті қажетсінетін қайта өңдеусіз және білім базаларын бейімделусіз әзірлеу;

— пәннің жұмыстық оқу бағдарламаларының мазмұнына байланысты құжаттарды кластерлеу әдістерін, мәтіндік деректерді статистикалық талдау әдістерін және топологиялық сұрыптау әдістерін пайдалана отырып, таразы матрицасының сызықтық байланысты белгілерін жұптық салыстыру арқылы оқытылатын пәндердің реттілігін анықтау үшін бағдарланған графикті алудың әдісі мен цифрлық моделін әзірлеу;

— білім беру бағдарламаларын қалыптастыруды кәсіби стандарттармен интеграциялаудың зияткерлік жүйесі түріндегі әдістер мен алгоритмдерді бағдарламалық іске асыру.

 

Жұмыстың нәтижелері және олардың жаңалығы: жобада графикалық модельді және табиғи тілді компьютерлік өңдеуді қолдана отырып, білім беру және кәсіптік стандарттардың талаптарымен байланыстыра, оқу пәндерінің мазмұнының нашар құрылымдалған мәтіндерін талдау негізінде интеллектуалды жүйені дамытудан тұратын жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын қалыптастыру мәселелерін шешудің түбегейлі жаңа тәсілі ұсынылады, интегратор құзыреттер базасында білім беру бағдарламалары мен кәсіби стандарттар, пәндік саланың онтологиялық модельдерін алдын-ала жасамай дайындалған.

Зерттеу тобы

  1. Кайбасова Динара Женисбековна – ғылыми жетекші, PhD, АЕЖ кафедрасының доценті

https://orcid.org/0000-0002-8410-7758

Scopus Author ID: 57211399073

ResearcherID: AEN-4753-2022

  1. Кожанов Мұрат Галиаскарович – жауапты орындаушы, т.ғ.м., АЕЖ кафедрасының аға оқытушысы

https://orcid.org/0000-0002-5310-9953

Scopus Author ID: 57299476600

ResearcherID: ABF-8053-2021

  1. Томилова Надежда Ивановна – т.ғ.к., АЕЖ кафедрасының доценті

https://orcid.org/0000-0001-8782-5627

Scopus Author ID: 57194212148

ResearcherID: B-2794-2019

  1. Головачева Виктория Николаевна – п.ғ.д., АЕЖ кафедрасының профессоры

https://orcid.org/0000-0002-2024-2109

Scopus Author ID: 56646538500

ResearcherID: N-9843-2017

  1. Мухаметжанова Виктория Николаевна – PhD, АЕЖ кафедрасы доцентінің м. а.

https://orcid.org/0000-0003-3585-8181

Scopus Author ID: 57215925858

ResearcherID: DJB-6233-2022

  1. Нұртай Марғұлан Дәуітұлы – т.ғ.м., АЕЖ кафедрасының оқытушысы

Scopus Autor ID 57216143287

  1. Сейпишева Эльмира Калкабековна – т.ғ.м., АЕЖ кафедрасының аға оқытушысы
  2. Сағатбекова Динара Ермекқызы – т.ғ.м., АЕЖ кафедрасының оқытушысы

Қазкен Гүлжан Бағдатқызы – АЕЖ кафедрасы ИСМ-22-1 тобының магистранты

Жарияланымдар тізімі

  1. D.Kaibassova, O.Yuchsenko, B.Mukhamatzhanova, Z.Saimanova, M.Nurtay Using machine Learning Models to Evaluate the Quality of Text Documents / университет материалдары, №3 (92), 2023, 428-433 ББ, DOI 10.52209/1609-1825_2023_3_428.
  2. M.Kozhanov, D.Kaibassova, A.Tau, G.Kazken Development of data analysis Method for the Preprocessing of Natural Language Texts / университет материалдары, №3 (92), 2023, 496-503 Б., DOI 10.52209/1609-1825_2023_3_496.
  3. В.Н.Головачева, В.В.Волков, Г.Д.Когай, Х. Харон. Компьютерлік көру үшін жасанды интеллект болашақтары / Қарағанды мемлекеттік индустриалды университетінің хабаршысы . — Теміртау: «Қарағанды индустриалды университеті» КеАҚ, 2023. — №1(40). – С. 27-34
  4. D.Kaibassova, M.Nurtay, A.Tau, M.Kissina. Fine-tuning the hyperparameters of pre-trained models for solving multiclass classification problems / Computer Optics, 2022, DOI: 10.18287/2412-6179-CO-1078
  5. V.Golovachyovа, H.Haron, N.I.Tomilova Principles of Machine Learning Operation / Университет еңбектері. – Қарағанды: «Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті» КеАҚ, 2022. – № 4. – Б. 457-462. DOI 10.52209/1609-1825_2022_4_457

Қорғаушы құжаттар

  1. Н.И. Томилова, Д.Ж. Қайбасова, Д. Е. Сағатбекова Ғылыми туындылардың авторлық құқықпен қорғалатын объектілеріне құқықтардың мемлекеттік тізіліміне деректердің енгізілгені туралы куәлік, 13.10.2023 жылғы №39633 «Білім беру және кәсіби контенттің құрылымдық элементтері негізінде құрылатын білім беру бағдарламаларын қалыптастыру процестері».

Ықтимал пайдаланушыларға арналған ақпарат

Жобаның әлеуметтік-экономикалық әсері білім беру бағдарламалары мазмұнының сапасын, түлектердің практикалық бағытын, олардың жоғары білікті еңбек нарығындағы сұранысын арттыру және алдағы жылдары ҚР экономикасының өсуін, тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады. Жүйенің бағдарламалық компоненттері өнеркәсіптік енгізу үшін 100% дайын болады.

Қолдану саласы

ҚР жоғары оқу орындары, біліктілікті арттыру орталықтары, ҚР және ТМД жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының білім беру бағдарламаларын әзірлеушілер, интеллектуалдық жүйелерді әзірлеу, мәтіндердің үлкен көлемінен әлсіз құрылымдалған деректерді талдау және алу жөніндегі IT-мамандар.

 

AP19680292 «Кен қазбалары кезінде бекіту және қолдау мәселелері бойынша шешімдер қабылдаудың сараптамалық жүйесін әзірлеу». Ғылыми жетекшісі: Александр Николаевич Томилов.

Өзектілігі:

Жасалған бағдарламалық өнімнің негізгі айырмашылығы – сұраулардың ең оңтайлы нәтижесін алуға мүмкіндік беретін эвристикалық сияқты және алғышарттық әдістерді қолдану болып табылады.

Сараптамалық жүйенің білім базасында оларды шешім қабылдау үшін негіз ретінде қолданылатын ережелер (немесе білімнің басқа да көріністері) бар. Шығару тетігі есептерді шешуді басқару схемасы туралы жалпы білімді қамтиды. Бұл тетікте түсініктеме беруші және диспетчер делінетін екі компонент бар. Олардың біріншісі жаңа білімді шығару үшін ережелерді қалай қолдану керектігін анықтайды, ал екіншісі осы ережелерді қолдану тәртібін белгілейді. Білім қорының редакторы сараптама жүйесінің ережелерін өзгертуге, сондай-ақ сараптама жүйесіне жаңа білімді енгізуге арналған.

Жобаның мақсаты

Жобаның мақсаты – сұраныстардың оңтайлы нәтижесін табуға мүмкіндік беретін эвристикалық және алғышарттық әдістерді қолдана отырып, кен қазбаларын бекіту және ұстап тұру мәселелері бойынша шешімдерді ұсынуға бағытталған отандық сараптамалық жүйені құру болып табылады. Сараптама жүйесінің білім базасы мен негізгі бағдарламалық қамтамасыз етуін орналастыру арнайы технологияларды пайдалану арқылы болжанады.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер

Жобаны іске асырудың негізгі нәтижесі эвристикалық және алғышарттық әдістерді пайдалана отырып, кен қазбаларын жүргізу кезінде бекіту және ұстап тұру мәселелері бойынша шешімдерді ұсынуға бағытталған отандық сараптамалық жүйе жасау болып табылады. Сараптама жүйесінің білім базасы мен негізгі бағдарламалық қамтамасыз етуін орналастыру үшін арнайы технологияларды пайдалану көзделеді. Сараптамалық жүйені пайдаланудың нәтижесі кен қазбаларының кез келген қималары үшін әр түрлі бекітпелердің оңтайлы параметрлерін, кен қазбаларын қорғаудың параметрлері мен тәсілдерін, пайдалы қазбалар кен орындарын игерудің кен-геологиялық және кен техникалық жағдайларының өзгеруін ескере отырып, қазбалар маңындағы қирау аймақтарын айқындауды, күтілетін орын ауыстырулар мен жүктемелерді айқындауға мүмкіндік беретін уақыт факторын есепке алуды ұсыну болып саналады. Сараптама жүйесінің модульдік құрылымы геомеханиканың кең ауқымды мәселелерін шешу үшін одан әрі кеңейтуді көздейді.

1-сурет. А) шахталарды анықтау; B) кен қазбаларын жүргізуді анықтау

Зерттеу тобы

  1. Томилов Александр Николаевич – ғылыми жетекші, PhD, АЕЖ кафедрасының инженері.

Хирш индексі — 1 ORCID ID 0000-0002-0491-1640 Scopus Author ID 57201117035

  1. Калинин Алексей Анатольевич – жауапты орындаушы, т.ғ.к., АЕЖ кафедрасының меңгерушісі.

Хирш индексі — 2 ORCID 0000-0003-4699-7240 Scopus Author ID 57193550259

  1. Демин Владимир Федорович – т.ғ.д., ПҚКБ кафедрасының профессоры.

Хирш Индексі-3. ORCID ID: 0000-0002-1718-856x. Scopus ID: 57212219714.

  1. Баймульдин Мурат Муратович – т.ғ.м., АЕЖ кафедрасының инженері.

Хирш индексі — 1 ORCID идентификаторы: 0000-0002-6760-6264; SciProfiles: 1834397 Scopus Author идентификаторы: 57316364400

  1. Мутовина Наталья Викторовна – т.ғ.к., АЕЖ кафедрасының аға оқытушысы. Хирш индексі-1 Scopus Author ID: 57218196942 ENCID ID: 0000-0002-8116-9507 researcher id Web of Science: ABC-3961-2020
  2. Смағұлова Әсемгуль Сериковна — т.ғ.к., АЕЖ кафедрасының аға оқытушысы.

Хирш индексі — 1 Scopus Author ID: 57216143249 Researcher ID: AGX-6097-2022 ENCID ID: 0000-0003-1534-1644

  1. Штефан Кирилл Борисович – т.ғ.м., Software орталығының басшысы.

Хирш индексі — 1 ORCID 0000-0003-3174-7214

  1. Нұртай Марғұлан Дәуітұлы — т.ғ.м., АЕЖ кафедрасының оқытушысы.

Хирш индексі — 1 Scopus Author ID 57216143287

Жарияланымдар тізімі және күтілетін жарияланымдар

  1. N.Mutovina, A.Smagulova, V.Demin, M.Baimuldin, A. Tomilov «Development of an expert system for Fixing and Maintaining Mine Workings in the Mining Industry» / Университет еңбектері, №3, 2023 ж. Б.400-406.

— Science Citation Index Expanded индекстелетін және Web of Science базасында импакт-фактор бойынша 1 (бірінші) және (немесе) 2 (екінші) квартильге кіретін және (немесе) Scopus базасында CiteScore бойынша процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда 4 (төрт) мақала және (немесе) кемінде 65 (алпыс бес) шолу жарияланатын болады

— ҒЖБССҚК ұсынған рецензияланатын шетелдік немесе отандық басылымда 2 (екі) мақала немесе шолу жарияланады.

Ықтимал пайдаланушыларға арналған ақпарат

Rен қазбаларын бекіту және қолдау жөніндегі сараптамалық жүйе кен жұмыстары мен жер асты құрылғыларын салу саласында жұмыс істейтін немесе зерттеумен айналысатын, тау жыныстарының аналитикалық деректерін, кен қазбаларының тұрақтылығын бағалауды және оларды қолдау әдістерін әзірлеуді қамтамасыз ететін кез келген адам үшін пайдалы болуы мүмкін.  Шахталар, туннельдер, жерасты құрылғылары мен кен нысандарын салуға мамандандырылған кәсіпорындар жүйені бекіту мен ұстап тұрудың оңтайлы әдістерін әзірлеу және пайдалану үшін қолдана алады. Жүйе пайдаланушыға тек ақпарат пен ұсыныстарды ғана емес, сонымен қатар кен және құрылыс жобаларының қауіпсіздігін, тиімділігін және сенімділігін арттыруға көмектесетін негізделген және ақпараттандырылған шешімдер қабылдау құралдарын да ұсынады.

Қолдану саласы

Қолдану саласы: кен өндіру кәсіпорындарының маркшейдерлік және геотехникалық қызметтері, кен қазбаларын бекіту және ұстап тұру мәселелері бойынша эмпирикалық және алғышарттық әдістер негізінде қысқа мерзімде шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Білім базасына енгізілген кен қазбаларын бекіту параметрлерін есептеудің нормативтік әдістемелері Қазақстан Республикасында қабылданған кен жұмыстарын жүргізу кезінде барлық қауіпсіздік ережелерінің сақталуын қамтамасыз етеді.

 

 

АР19678453 «Қазақстандық қоғамның әлеуметтік-мәдени трансформациясы жағдайында студент-жастар арасындағы этносаралық қақтығыстардың алдын алуды институционалдық реттеу» ғ. қ. Д.Г.Шорманбаева

Өзектілігі

Қазақстандық қоғам үшін қазіргі әлемдегі ең Көпмәдениетті және көпэтносты қоғам ретінде ұлтаралық қарым-қатынас тек ғылыми зерттеулерге арналған термин, категория ғана емес, өркениеттік қауіпсіздіктің өмірлік маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Қазіргі Қазақстан көпқұрылымды қоғам ретінде қалыптасты және ХХІ ғасырдың басында этникалық ұжымдардың қазақстандық саяси ұлтқа интеграциялану мәселелерін шешуді жалғастыруда.

Әлемдік өркениетті дамыту жолында қазақстандық қоғамның жаңа өмір сапасына қарай қозғалысы ішкі тұрақтылықсыз және қарым-қатынастардың барлық деңгейлерінде ұлтаралық келісімді шоғырландырусыз, сақтаусыз және нығайтусыз әлемдік өркениетке жету мүмкін емес. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Жаңа Қазақстан: жаңару және жаңғырту жолы» атты Қазақстан халқына Жолдауында көрсетілген. Бұл жоба «Ұлттық рухани жаңғыру» Ұлттық жобасының 1-міндеттегі «Қазақстандық бірегейлікті және зияткерлік әлеуетті дамыту» тапсырмасын жүзеге асыруға ықпал етуге бағытталған.

Студент-жастар әлеуметтік-мәдени және азаматтық жетілудің қалыптасуы мен даму процесінде тұрған әлеуметтік-демографиялық топ. Жастардың әлеуметтік қатынастар жүйесіне әлсіз қатысуы, алдыңғы ұрпақтың көзқарастары мен стереотиптерін сақтау олардың сәйкестендіру мен оқшаулануға, сәйкестік пен негативизмге деген тартымдылығын тудырады. Міне, сондықтан да жастар арасындағы этносаралық өзара іс-қимылға ерекше назар аудару қажет.

Ғылыми зерттеу Қазақстандағы этносаралық қақтығыстардың алдын алуға және біздің ойымызша, толерантты көзқарастарды, ынтымақтастық пен өзара сыйластық құндылықтарын қалыптастырудың ең тиімді тәсілдерінің бірі болып табылатын институционалдық реттеу тетіктері арқылы олардың алдын алуға бағытталған.

Жобаның мақсаты

Білім беру жүйесі мен қоғамдық ұйымдар арқылы қазақстандық қоғамның әлеуметтік-мәдени трансформациясы жағдайында студент-жастар арасындағы этносаралық қақтығыстардың алдын алуды институционалдық реттеудің тиімді жолдарын әзірлеу болып табылады.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер

  1. Этносаралық қатынастарды институционалдық реттеудің әдіснамалық негізі өзектендірілді.

Ғылыми зерттеу жүргізу үшін этносаралық қатынастарды институционалдық реттеудің әдіснамалық негізі өзектендірілді. Этносаралық қатынастардың тұжырымдамалық аппараты нақтыланды. Этносаралық қатынастарды институционалдық реттеуді талдау үшін маңызды әлеуметтік-мәдени тәсілдің әдіснамалық негізі дәлелденген. Жұмыс аяқталды

  1. Этносаралық шиеленіс деңгейін анықтау мақсатында қазақстандық қоғамның әлеуметтік-мәдени трансформациясы жағдайында студент жастар арасындағы этносаралық қақтығыстардың себептері анықталды және талданды.

Этносаралық шиеленіс деңгейін білу үшін қазақстандық қоғамның әлеуметтік-мәдени трансформациясы жағдайында студент-жастар арасындағы этносаралық қақтығыстардың себептері, этносаралық аспектідегі шиеленіс пен жанжал әлеуетінің өсу себептерінің негізгі индикаторлары әлеуметтік сауалнама әдісімен анықталды. Қазақстандық қоғамның әлеуметтік-мәдени трансформациясы жағдайында студент жастар арасындағы этносаралық қақтығыстардың себептерін социологиялық зерттеу нәтижелері бойынша талдамалық есеп дайындалды. Қазақстандық қоғамның әлеуметтік-мәдени трансформациясы жағдайында студент жастар арасындағы этносаралық қақтығыстардың себептеріне социологиялық зерттеу жүргізілді, оған ҚР толық аумақтық қамтуымен студент жастардың 1500 өкілі қатысты. Зерттеу нәтижелері бойынша студент-жастар арасындағы этносаралық қақтығыстардың: этностық пен тілдің өмірге қанағаттану деңгейіне әсері; студент-жастардың саяси мәдениетінің жеткіліксіз деңгейі; этносаралық келісімді сақтау бойынша бірыңғай ЖОО саясатының болмауы; әлеуметтік қабылдау және толерантты тәрбие тұрғысынан білімнің төмен деңгейі; әлеуметтік желілердің теріс әсері сияқты себептері анықталды. Жұмыс аяқталды.

  1. Қазақстандық қоғамның студент-жастарының: этникалық бірегейлік пен тұлғаішілік жанжал; этнос пен толеранттылық, келісім және өзара түсіністік құндылықтары; білім беру үдерісінен, оқу ЖОО-нан, кәсіптен күтулер мен көзқарастар және оларды практикалық өмірде іске асыру арасындағы корреляцияны айқындау тұрғысынан алғашқы көзқарастары анықталды.

Қазақстандық қоғамның әлеуметтік-мәдени трансформациясы жағдайында студент жастар арасындағы этносаралық қақтығыстардың себептерін социологиялық зерттеу нәтижелері бойынша талдамалық есеп дайындалды. Жүргізілген талдау нәтижесінде этникалық бірегейлік пен тұлғаішілік қақтығыс арасындағы жоғары корреляция анықталды. Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, этнос тілін білу/жеткіліксіз білу, этнос нормаларын, құндылықтарын, мәдениетін білу сияқты айнымалылардың мағыналары этникалық сәйкестік пен тұлғаішілік қақтығыс арасындағы статистикалық байланыстың болуын растауға мүмкіндік береді. Осы зерттеу аясында этникалық бірегейліктің оң бағыты мен төзімділіктің жоғары деңгейі, оның құндылықтары арасындағы оң корреляция анықталды. Зерттеу нәтижелері білім беру үдерісінен күтулер мен көзқарастар арасындағы алшақтықты анықтауға мүмкіндік берді (ЖОО/колледждегі студент-жастар арасында этносаралық келісімді сақтау саласындағы саясат; профессор-оқытушылар құрамы, ЖОО/колледж әкімшілігі арасындағы қатынас), бұл студент-жастар арасында наразылықтың өсуіне ықпал етті. Жұмыс аяқталды.

  1. Білім беру жүйесі мен қоғамдық ұйымдар арқылы студенттік ортадағы этносаралық қақтығыстардың алдын алуды институционалдық реттеудің тиімді жолдары анықталды: «Мәдениеттің Бірлігі» клубы құрылды; «Мәденикросс диалогы» цифрлық платформасы, студенттік ортадағы этносаралық қақтығыстардың алдын алу жөніндегі оқу-әдістемелік қамтамасыз ету әзірленді.
  2. Этносаралық қақтығыстардың алдын алуды институционалдық реттеудің әзірленген жолдарының тиімділігі анықталды.

Зерттеу тобы

  1. Шорманбаева Динара Госмановна – ғылыми жетекші, PhD, «Қазақстан халықтары Ассамблеясы және әлеуметтік гуманитарлық пәндер» кафедрасының меңгерушісі; Хирш индексі = 1, Scopus Author ID 56073522400; ORCID= 5607-3522-400
  2. Смирнова Галина Михайловна – жауапты орындаушы, п.ғ.к., доцент, Инженерлік педагогика орталығының басшысы; Хирш индексі = 1 Scopus Author ID 57208045259 ORCID= 0000-0003-2980-8700
  3. Готтинг Валентина Владимировна – п.ғ.к., «Қазақстан халықтары Ассамблеясы және әлеуметтік гуманитарлық пәндер» кафедрасының доценті; Хирш индексі = 1 Scopus Author ID 57189024743 ORCID= 0000-0002-0490-7289
  4. Тусупбеков Жаркын — г.ғ.м., «Қазақстан халықтары Ассамблеясы және әлеуметтік гуманитарлық пәндер» кафедрасының аға оқытушысы. Хирш индексі = 1, Scopus Author ID 57219244724 ORCID https://orcid.org/0000-0002-5885-5082
  5. Шебалина Ольга Андреевна – м.п.о., Гумилев атындағы ЕҰУ докторанты, м.н.с. Инженерлік педагогика орталығы. Хирш индексі = 1, Scopus Author ID 57207845776ORCID https://orcid.org/0000-0001-7641-2528
  6. Шарипова Руфина Мнировна – ф.ғ.м., «Қазақстан халықтары Ассамблеясы және әлеуметтік гуманитарлық пәндер» кафедрасының аға оқытушысы, ORCID= https://orcid.org/0000-0002-0526-3278
  7. Амиров Азамат Жанбулатович – PhD, Трансформацияны қамтамасыз ету департаментінің директоры, Хирш индексі = 2, Scopus Author ID 57204729952; ORCID= 0000-0002-5895-7185

 

Жарияланымдар тізімі

D.G. Shormanbayeva, R.M. Sharipova, A.V. Sivodedova, Ye.N. Ivleva, O. A. Shebalina Social and cultural transformation of the information society and its impact on new individuality formation // Қарағанды университетінің хабаршысы. «Тарих. Философия» сериясы. № 3(111)/2023. Б. 271-279

Ықтимал пайдаланушыларға арналған ақпарат

Алынған нәтижелер әртүрлі деңгейдегі әкімдіктердің ішкі саясат департаменттерінің мемлекеттік қызметшілерінің, ҚХА ұлттық мәдени орталықтарының басшыларының, жастар ұйымдарының басшыларының, жоғары оқу орындары мен колледждердің тәрбие жұмысы жөніндегі жауапты тұлғалардың қызметінде саясаттану, әлеуметтану, мәдениеттану бойынша арнайы курс ретінде пайдаланылуы мүмкін.

Қолдану саласы

Студент жастар арасындағы этносаралық қақтығыстардың алдын алуды институционалдық реттеудің әзірленген жолдары қазақстандық қоғамның әлеуметтік – мәдени трансформациясы шеңберінде Қазақстан халқының ұлттық бірегейлігі мен бірлігінің негіздерін сақтауға бағытталған «Әртүрлі көзқарастар – біртұтас ұлт» қағидатын іске асыру жөніндегі қосымша шаралар кешенін ілгерілету үшін негіз болады.

Әзірленген «Мәденикросс диалогы» цифрлық платформасы қоғамның қажеттіліктері мен сұраныстарына жауап беретін және этносаралық шиеленісті азайту мақсатында этносаралық қақтығыстардың алдын алу, мәдениетаралық диалогтар, конференциялар, пікірталастар өткізу саласындағы ақпараттық-түсіндіру жұмыстарына бағдарланған коммуникативтік көпмәдениетті кеңістік рөлін атқаратын жаңа әлеуметтік-мәдени орта элементтерінің интеграторы ретінде әрекет ететін болады.

Тірек ЖОО-дағы «Мәдениеттің Бірлігі» клубының қызметін жастарды этносаралық қоғамдық қатынастар жүйесіне тарту мақсатында жүзеге асыру жоспарлануда.

Оқу-әдістемелік сүйемелдеу жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының оқытушыларының біліктілігін арттыру жүйесінде және оқу-тәрбие процесінде, сондай-ақ этносаралық келісім идеясын ілгерілету мақсатында жобаның алынған нәтижелерін коммерцияландыру шеңберінде пайдаланылуы мүмкін.

Алынған нәтижелерді осы бағыттағы ғылыми зерттеулерді жалғастыру үшін платформа ретінде пайдалануға болады. Өзектендірілген әдіснамалық негіз ұсынылған проблеманы қазіргі Қазақстанның ерекшелігін ескере отырып, жаңа әлеуметтік-мәдени форматта қарауға мүмкіндік береді және практикаға бағытталған сипатқа ие болады.

АР19679505 «Тізбекті кодтардың көп шекті декодтау алгоритмдерін зерттеу мен дамыту және оларды жоғары жылдамдықта сөнетін радиоарналар үшін бағдарламалық-аппараттық имплементациялау» ғ.ж. Сайлауқызы Ж.

Зерттеудің өзектілігі «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасының, «Ұлттық қауіпсіздік туралы» Қазақстан Республикасы Заңының және «Қазақстанның киберқауіпсіздігі» мемлекеттік тұжырымдамасының ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымның ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету, ақпараттық ресурстар мен байланыс инфрақұрылымын қорғаудың тиімді жүйесін қолдау және дамыту жөніндегі міндеттерін іске асырумен байланысты. Ұлттық радиобайланыс жүйесін дамыту ұлттық және ақпараттық қауіпсіздіктің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады, өйткені ол арнаулы мемлекеттік органдардың, қарулы күштердің, құқықтық тәртіп органдарының, жедел медициналық көмектің, өрт сөндіру және іздестіру-құтқару командаларының қызметтері арасындағы өзара байланысты қамтамасыз етеді.

Қазіргі уақытта жоғары жылдамдықты сенімді радиобайланыс жүйелері қажетті спектрлік тиімділік пен деректердің жоғары сыйымдылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін арналарды ортогональды жиілікті бөлумен мультиплекстеу технологиясын қолдана отырып жүзеге асырылады. Бірақ ұзақ қашықтықтағы кең жолақты сымсыз байланыс кезінде көптеген қателер пайда болады, бұл қателерді тікелей түзету әдістерін қолдану қажеттілігіне әкеледі. Жобаның идеясы сөнетін радиобайланыс желілерінде, сондай-ақ доплерлік ығысу және символаралық кедергілер болған кезде қолдану үшін қателерді түзетудің тиімді схемаларын әзірлеу және енгізу болып табылады.

Жобаның мақсаты арнаның өткізу қабілеттілігіне жақын жұмыс істеуді қамтамасыз ететін қателерді түзету әдістері мен құралдарын зерттеу және әзірлеу, оларды ортогоналды жиілікті арналарды бөлу және көп позициялық модуляция, кеңістіктік-уақыттық кодтау және алдын ала кодтау арқылы мультиплекстеу технологияларымен бірге жылдам өзгеретін цифрлық радиобайланыс жүйелерінде пайдалану болып табылады.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер

  1. Жылжымалы радиобайланыс жүйелері үшін ақпаратты берудің цифрлық радиожүйелерінің ерекшелігін зерттеу бойынша жұмыстар жүргізілді, сөнулер, радио модемдер, бейне, аудио ақпаратты алу радиожүйелері болғандағы максималды мәнінің критерийі, кодерлер мен декодерлерді бағдарламалық және аппараттық іске асырудың жылдамдығы, күрделілігі бойынша шуға төзімді кодтау әдістерін таңдауда қолданылатын талаптар айқындалды.

LDPC кодерін енгізудің негізгі қағидалары зерттелді. Математикалық модельдер мен алгоритмдер негізінде биттік инверсиясы бар қатты шешімдер алгоритмдерімен кодтау және декодтауды программалық және аппараттық қамтамасыз ету жүзеге асырылды. Модельдеу нәтижелеріне сүйене отыра, радиоарналарға арналған Таннер графін пайдалану арқылы, LDPC кодтарының қателерді түзету әсері талданды.

Зерттеу нәтижелері бойынша мақала дайындалынды бір басылым – 1 (бір) мақала «Информатика және қолданбалы математика» VIII Халықаралық ғылыми конференциясының жинағында (26-27 қазан 2023 ж., Қазақстан, Алматы) жарияланды.

  1. Өздігінен ортогоналды кодтардың қателердің таралуына бейімділігін талдау ықтималдығын тудыратын көп айнымалы функцияларды пайдалана отырып және кодтың Таннер графигін қолдану арқылы жүзеге асырылды. Алынған нәтижелер радиоарнаның өткізу қабілеттілігінен дБ-нің бірнеше оннан бір бөлігі ғана төмен шу деңгейінде көп шекті декодерлерді (КШД) пайдалану үшін кодтарды құру және таңдау кезінде пайдаланылды.

Әртүрлі ақпараттық символдар үшін басқару қателерінің жиынтықтарының қиылысу дәрежесі төмен өзіндік ортогональды кодтарды құруға негізделген декодтау қателерінің таралу әсерін азайту әдісі ұсынылған. Кодтық параметрлерді қолмен және автоматты реттеумен, байланыс арнасына қателер енгізумен және итерациялық шекті декодтау параметрлерін оңтайландырумен тізбекті кодарды модельдеуге арналған түпнұсқалық бағдарлама пайдаланылды. Модельдеу нәтижелері барлық шекті элементтер үшін шекті мәндер мен салмақтарды оңтайландыру қатенің таралу әсерін және қатені түзету тиімділігін төмендететінін көрсетті.

Зерттеу нәтижелері бойынша мақала 7th International Symposium on Innovative Approaches in Smart Technologies басылымға қабылданды (23-25 қараша 2023 ж., Түркия, Стамбул).

  1. Байланыс арналарының өшуі үшін тізбекті кодтарды көп шекті декодтау алгоритмдерінің тиімділігі зерттелді. Декодердің параметрлерін оңтайландыру арқылы КШД тиімділігін арттырудың жаңа әдістері, көп шекті декодерлерлің жеке функционалдық бірліктерінің жұмыс істеуінің жаңа алгоритмдері, құрамдас элементтері көп шекті декодерлар болып табылатын жаңа каскадты код құрылымдары әзірленді.

Декодтау функциясын азайту кезінде сұрыптау опцияларының санын бірнеше есе азайтуға және декодтау қатесінің ықтималдығын 2-ден астам ретпен азайтуға мүмкіндік беретін, символдық өзін-өзі басқаратын кодтардың көп айналымды декодтау параметрлерін оңтайландыру алгоритмі ұсынылған.

Гаусс каналындағы кодтау параметрлерінің өзгеруімен екі КШД-дан тұратын жаңа каскадты кодтау схемасы ұсынылды және зерттелді. Көп айналымды декодердің тиімді жұмыс істеуі саласында декодтау қатесінің ықтималдығы және осы байланыс схемаларын бағдарламалық іске асырудың жылдамдығы бағаланады.

Зерттеу нәтижелері бойынша Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым және жоғары білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті ғылыми зерттеулердің негізгі нәтижелерін жариялауға ұсынған отандық  ғылыми басылымдарда 1 (бір) мақала жарияланды.

  1. Ортогональды жиілікті бөлу мультиплекстеу және мультипозициялық модуляцияны пайдалана отырып, цифрлық радиожүйелерде КШД қолданудың теориялық және имитациялық модельдеуін жүзеге асыру.
  2. Бірнеше таратушы және бірнеше қабылдаушы антенналары бар жүйелерде КШД қолдану әдістемелерін, КШД пайдалана отырып радиоарнаны бағалау әдістерін әзірлеу.
  3. КШД-дан деректерді берудің цифрлық радио жүйелерінің энергетикалық тиімділігін жақсарту үшін бірлескен итеративті демодуляция/ декодтау әдістерін әзірлеу.
  4. Гетерогенді жүйелерді параллельді бағдарламалаудың OpenCL ашық стандарты негізінде есептеу үдерісін параллелизациялау және әртүрлі типті есептеу ресурстарын пайдалану есебінен жоғары жылдамдықтағы радиобайланыс жүйелері үшін көп шекті декодерлердің бағдарламалық нұсқаларын әзірлеу. Web of Science базасының Science Citation Index Expanded индекстелген және (немесе) Scopus базасында citescore бойынша процентилі кемінде 35 болатын шетелдік рецензияланатын ғылыми басылымда ғылыми мақаланы жариялау күтіледі.
  5. Қайта конфигурацияланатын жүйелер үшін OpenCL компиляторын пайдалану негізінде бағдарламаланатын логикалық интегралды схемаларда (БЛИС) ендірілген жүйе түріндегі жоғары жылдамдықты көп шекті декодерлерді іске асыру мүмкіндігін зерттеу.
  6. Сынақ бағдарламаларын, тестілеу әдістемелерін дайындау және радиобайланыс жүйелері үшін КШД оңтайландырылған әдістерін техникалық іске асырудың (бағдарламалық және аппараттық) өнімділік параметрлерін эксперименттік зерттеу. БҒССҚЕ ұсынған отандық немесе шетелдік ғылыми басылымда бір мақала немесе шолу жариялау күтіледі.
  7. Әзірленген бағдарламалық және аппараттық шешімдердің бағдарламалық және конструкторлық құжаттамасын, бағдарламалық өнімдерге патент және/немесе мемлекеттік тіркеу куәліктерін алуға өтінімдерді, жоба нәтижелерін оқу процесіне енгізу үшін оқу құралын дайындау.Әзірленген бағдарламалық және аппараттық шешімдердің бағдарламалық және конструкторлық құжаттамасын дайындау бойынша жұмыстар жүргізіледі, бағдарламалық өнімдерге патент және/немесе мемлекеттік тіркеу куәліктерін алуға өтінімдер дайындалады және беріледі, басылымға оқу құралы дайындалады.

1-сурет. «Информатика және қолданбалы математика» VIII Халықаралық ғылыми конференциясы, Қазақстан, Алматы, 26-27 қазан, 2023 ж.

Зерттеу тобы

  1. Сайлауқызы Жұлдыз — ғылыми жетекші, PhD, АТжҚ кафедрасының доценті м.а.

ORCID: 0000-0001-7605-7634;

Scopus Author ID: 57440117200

  1. Даненова Гульмира Тулендиевна – жауапты орындаушы, т.ғ.к., АТжҚ кафедрасының доценті.

Хирш Индексі -1

ORCID: 0000-0003-3301-7282;

Scopus Author ID: 57140638000

  1. Хасенова Зарина Толеубековна – PhD, Д. Серікбаев атындағы ШҚТУ «Компьютерлік ғылым мектебі» деканы.

Хирш Индексі =2 (Scopus)

Хирш Индексі =1 (WoS)

Scopus Author ID = 57205141835

  1. Коккоз Махаббат Мейрамкызы — п.ғ.к., АТжК кафедрасыньң доценті

Хирш Индексі -3

Researcher ID: P-6669-2017

Scopus Author ID:  56646533000

ORCID: 0000-0002-6232-1868

  1. Сатыбалдина Дина Жагыпаровна – ф.-м.ғ.к., Л.Н. Гумилев атындағы ЕУУ доценті

ResearcherID: P-1120-2014

Scopus Author ID: 57193740669

ORCID: 0000-0003-0291-4685

  1. Ташатов Нурлан Наркенович – ф.-м.ғ.к., Л.Н.Гумилев атындағы ЕУУ доценті

ResearcherID: P-1134-2014

Scopus Author ID: 55946377700

ORCID:  0000-0002-3271-2163

  1. Эгамбердиев Эльдор Улугбекович – «Adal Damu» ЖШС директоры

ResearcherID: K-5417-2013

ORCID: 0000-0001-5289-6580

Scopus Author ID: 57196402736

  1. Клюева Елена Георгиевна – т.ғ.м, АТжК кафедрасының аға оқытушысы

Индекс Хирша – 1

ORCID – https://orcid.org/0000-0002-3409-264X

Scopus Author ID – 57216975646

ResearcherID  — rid66764

  1. Сницарь Лилия Ринатовна – т.ғ.м.- АТжҚ кафедрасының аға оқытушысы,

Web of Science: AHD-5301-2022

ORCID ID: 0000-0001-6599-4526

  1. Жакина Мадина Мауленкызы – АТжҚ кафедрасының, ВТМ-23-1 топ магистранты
  2. Аманов Айдос Нурланович — АТжҚ кафедрасының, ВТМ-23-1 топ магистранты

Басылымдар тізімі

  1. Сайлауқызы Ж. Тізбекті кодтардың көп шекті декодтау параметрлерін оңтайландыру алгоритмін әзірлеу // Труды университета. – 2023. – № 3(92). – С. 474–480.  https:// DOI 10.52209/1609-1825_2023_3_474 http://tu.kstu.kz/publication/publication/download/634
  2. Сайлауқызы Ж., Сатыбалдина Д., Аманов А.Н., Жакина М.М. Радиоарналар үшін таннер графын қолдану арқылы LDPC кодтарының қателерді түзету әсерін талдау // Международная научная конференция «Информатика и прикладная математика») 26-27 октябрь 2023г., Казахстан, Алматы. С.274-280.  https://conf.iict.kz/wp-content/uploads/2023/10/collection_CSAM_VIII_2023_1.pdf
  3. Zhuldyz  Sailau кyzy, Dina Satybaldina,  Gulmira Danenova,  Makhabbat Kokkoz, Nurlan Tashatov, Design of Majority Decoded Codes and Decoding Algorithm Based on Error Propagation Analysis//7th International Symposium on Innovative Approaches in Smart Technologies (23-25 қараша 2023 ж., Түркия, Стамбул). http://www.isassymposium.org/isas2023/ISAS2023_Symposium_Information.pdf

Әлеуметті пайдаланушылар үшін ақпарат

Радиоарналары үшін қателерді түзету құралдарын әзірлеу жөнінде осы жобаны жүзеге асыру жаңа буын сымсыз желілерін дамытуды және де параметрлері өзгермелі радиоарналарда хабар таратудың жоғары сенімділігін қамтамасыз ететін адаптивті телекоммуникациялық жүйелерді құру әдістерін қолдайды.

Қолдану саласы

Алынған ғылыми нәтижелердің қолданылуы және/немесе коммерциялануы – күтілетін ғылыми нәтижелер Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздігі мен қорғанысын қамтамасыз ететін ұйымдардың радиобайланыс жүйелерінің жабдықтарын жаңғырту, ақпарат берудің дұрыстығын арттыру үшін пайдаланылуы мүмкін.

Без рубрики