2020-2022 жылдарға арналған мемлекеттік бюджеттік қаржыландыру жобалары бойынша ақпарат іске асыру мерзімі 27 және 12 ай

AP08856371 «Өнеркәсіптік мақсаттағы ірі габаритті арнайы техниканың гидроцилиндрлерінің ұзын өлшемді соташықтарын оны пайдалану орнында жергілікті зақымдануларды қалпына келтіру мүмкіндігімен жөндеудің ресурс үнемдеу технологиясын әзірлеу» ғ.ж. Г.С.Жетесова

Өзектілігі

Қазіргі уақытта өнеркәсіптік мақсаттағы ірі габаритті арнайы техниканың гидроцилиндрлері үшін тозуға төзімділікті, тоттануға қарсы қасиеттерді, үйкеліс коэффициентін төмендетуді, ортаның химиялық және термиялық әсеріне төзімділікті қамтамасыз ететін гальваникалық хром жабындысы (ГХЖ) бар соташықтарды өндіру тәжірибеде кеңінен таралған. Қорғаныс жабындарын қолдану қажеттілігі жоғары жүктемелерге және жабдықты пайдаланудың ауыр жағдайларына байланысты. Алайда, соташықтар бетінің еріксіз жергілікті зақымдануларын жөндеу кезінде бұйымның бастапқы сипаттамаларына өнімнің өзіндік құнының 70%-ына жетуі мүмкін бетті толық қайта Бұл жобаның идеясы бүкіл беті бойынша ұзын өлшемді ірі габаритті соташықтарды жөндеудің неғұрлым арзан балама технологиясын жасау, сондай-ақ термиялық тозаңдату процестері базасында жергілікті зақымдануларды кейіннен жою болып табылады, бұл өз қасиеттері бойынша ГХЖ-дан кем түспейтін тозуға төзімді жабын ала отырып, жабдықты пайдалану орнында жөндеу жұмыстарын орындауға мүмкіндік береді.

Жобаның мақсаты

Термиялық тозаңдандыру әдістері негізінде өнеркәсіптік мақсаттағы ірі габаритті арнайы техниканың гидроцилиндрлерінің ұзын өлшемді соташықтарының хромдалған бетінің зақымдануын жөндеу технологиясын әзірлеу, ол қайта хромдау процесіне арзан, экологиялық таза балама болып табылады және бүгінгі күні басқа қолданылатын жөндеу технологияларымен салыстырғанда қалпына келтірілген беттің неғұрлым жоғары қасиеттерін қамтамасыз етеді, сондай-ақ орнында жөндеу жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік береді.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер

1. Соташықтардың жұмыс жағдайлары бойынша деректерді ескере отырып, жабындарды жағу саласындағы соңғы ғылыми әзірлемелерге талдау жүргізілді.
2. Ұзын өлшемді ірі соташықтарды жасау үшін қолданылатын болат маркаларына талдау жасалды.
3. Флокенге сезімталдық, жарықшақтардың пайда болу бейімділігі және т.б. бойынша деректерді жүйелеу жүргізілді.
4. Выявлены факторы, влияющие на образование трещин в исследуемых сталях при заданных условиях разработка мер по их предотвращению.
5. Бүкіл өнімді жабу әдісі жасалды.
6. Зақымдалған қабатты жергілікті қалпына келтіру әдісі жасалды.
7. Деректердің қосымша талдауы және соташықтардың беткі зақымдануының жіктелуі жүргізілді. Соташықтардың бетіне тән зақымдардың сипаты мен өлшемдері анықталған.
8. Зақымдану сипаты мен бүрку процесінің ерекшеліктерін ескере отырып, бетті жергілікті қалпына келтірмес бұрын субстрат дайындау әдісі жасалды. Жұмыстарды дайындау және орындау техникасының кезеңдері анықталды.

Жобаны іске асыру теориялық талдауды қамтитын кешенді зерттеу әдісін қолдануға негізделген, ол болаттардың қасиеттерін талдаудың статикалық әдістерін қолдануға негізделген, оны жабу технологиясын жасау кезінде ескеру қажет, оның негізінде зертханалық жағдайда ұсынылған техникалық және химиялық шешімдерді эксперименттік тексеру қажет. Барлық зерттеулер сенімді нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін бірыңғай әдістеме бойынша жүргізілді. Сондай-ақ жобада имитациялық моделдеу әдістері, натуралдық және хронометраждық бақылау, математикалық статистика және деректерді өңдеу әдістері және олардың шынайылығын бағалау қолданылады. Қойылған міндеттерді шешу барысында жобада компьютерлік модельдеу әдісімен сандық эксперименттер жүргізілді (1,2-сурет), оның мақсаты өңделетін бөлшекке бүрку процесінің жылу әсерін бағалау және ұзын өлшемді ірі габаритті бөлшектердің нақты өлшемдерін ескере отырып, бетті алдын ала қыздыруды модельдеу болып табылады.

Газды термиялық бүрку процесі кезінде гидроцилиндр соташығының қабырғасында температураның (°С) таралуы (есептеу кезінде 20MnV6 болаттан жасалған гидроцилиндр 105x90x1000 мм, процесінің ұзақтығы 50 сек):

а — в газ-термиялық жабынысыз гидроцилиндр соташығының моделі;

б) вольфрам карбиді бар никель қорытпасы негізінде құрылған қорғаныш жабыны бар  гидроцилиндр соташығы

Жоба нәтижелерін коммерцияландыру мүмкіндігі өнеркәсіптік мақсаттағы ірі габаритті техниканы жөндеумен, қалпына келтірумен, дайындаумен, пайдаланумен айналысатын өнеркәсіптік кәсіпорындармен лицензиялық келісім жасасу жолымен жоспарланады. Жобаны одан әрі коммерцияландыру үшін стратегия, бизнес-жоспар әзірлеу жоспарлануда.

Зерттеу тобы

1. Жетесова Гүлнара Сантайқызы – ғыл. жет., т.ғ.д, ТЖМжС каф. профессоры

ORCID 0000-0001-6504-3405

Researcher ID S-3369-2017

Scopus Author ID 57212376967

2. Ибатов Марат Кеңесұлы – ғыл. кеңесші, т.ғ.д, КТжЛЖ каф. профессоры

ORCID iD 0000-0001-5062-7790

ResearcherID N-9320-2017

Scopus Author ID 57189211438

3. Olegas Černašėjus ғыл. кеңесші, PhD, Гедиминас атындағы Вильнюс техникалық университетінің «Механика және материалдар инженериясы» каф. профессорының м.а.

Scopus Author ID 22978289800

4. Jelena Škamat ғыл. кеңесші, т.ғ.д, Гедиминас атындағы Вильнюс техникалық университетінің «Механика және материалдар инженериясы» каф. Композициялық материалдар зертханасының аға қызметкері

ORCID ID 0000-0002-4441-6839

Scopus Author ID 36338084700

Web of Science Researcher ID AAR-4325-2020

5. Никонова Татьяна Юрьевна жауапты орынд., т.ғ.к., ТЖМжС каф. доцентінің м.а.

ORCID 0000-0002-6539-1263

Scopus Author ID 57202087837

6. Юрченко Василий Викторович PhD, ТЖМжС каф. меңгерушісі, доценттің м.а.

ORCID 0000-0002-6543-1632

Scopus Author ID 57213756780

7. Жаркевич Ольга Михайловна т.ғ.к., ТЖМжС каф. профессорының м.а.

ORCID 0000-0002-4249-4710

Scopus Author ID 55339344600

8. Морозов Петр Юрьевич т.ғ.м., «Ганза-Флекс Гидравлик Алматы» ЖШС Қарағанды филиалының инженер-гидравлигі

Жарияланған жұмыстар:

— 1 мақала екінші квартильге кіретін және ғылыми бағыт бойынша Scopus 65 базасында Cite Score бойынша процентильі бар Web of Science халықаралық дерекқорларымен индекстелетін ғылыми басылымда:

Škamat J, Černašėjus O, Zhetessova G, Nikonova T, Zharkevich O, Višniakov N. Effect of Laser Processing Parameters on Microstructure, Hardness and Tribology of NiCrCoFeCBSi/WC Coatings. Materials. 2021; 14(20):6034. https://doi.org/10.3390/ma14206034;

— БҒССҚК ұсынған нөлдік емес импакт-факторы бар отандық журналдағы 1 мақала:

Analysis of factors affecting the cracking resistance of steels for rods./ Жетесовой Г.С., Никоновой Т.Ю., Jelena Škamat, Жунуспекова Д.С., Матешова А.К.// «Труды университета» (ККСОН), №3 – С. 61-67;

— халықаралық конференцияларға қатысу (4 тезис):

1. Жетесова Г.С., Жунуспеков Д.С.«Обзор методов газотермического напыления для восстановления изношенных деталей» — Cборник трудов международной конференции «Инновации в технологиях и образовании: сб. ст. участников XIII Международной научно-практической конференции, 26 марта 2021 г., Филиал КузГТУ в г. Белово. – Белово: Кузбасский государственный технический университет имени Т.Ф. Горбачева, 2021. — С.105-108
2. Жетесова Г.С., Жаркевич О.М. Влияние технологических параметров дробеструйной обработки на качество поверхности перед напылением защитных покрытий — Cборник трудов международной конференции «Инновации в технологиях и образовании: сб. ст. участников XIII Международной научно-практической конференции, 26 марта 2021 г., Филиал КузГТУ в г. Белово. – Белово: Кузбасский государственный технический университет имени Т.Ф. Горбачева, 2021. — С.130-133
3. Никонова Т.Ю., Жаркевич О.М. Анализ применения технологии поверхностного упрочнения деталей вращения в условиях машиностроительных предприятий. — Cборник трудов международной конференции «Инновации в технологиях и образовании: сб. ст. участников XIII Международной научно-практической конференции, 26 марта 2021г., Филиал КузГТУ в г.Белово. – Белово: Кузбасский государственный технический университет имени Т.Ф. Горбачева, 2021. — С.109-112
4. Жетесова Г.С., Никонова Т.Ю., Жунуспеков Д.С. Анализ методов подготовки поверхности перед нанесением покрытия газотермическим методом. — Техника и технологии машиностроения: материалы X Междунар. науч.-техн. конф. (Омск, 26–28 апр. 2021 г.) / Минобрнауки России, Ом. гос. техн. ун-т ; ред- кол.: Е. Н. Еремин (отв. ред.) [и др.]. – Омск: Изд-во ОмГТУ, 2021. – С. 118-122

Әлеуетті пайдаланушыларға арналған ақпарат

Қолдану саласы. Жоба нәтижелерінің мақсатты тұтынушылары машина жасау кәсіпорындары, тау-кен саласындағы ірі және орта кәсіпорындардың механикалық парктері, жөндеу және қызмет көрсету кәсіпорындары, гидравликалық жабдық өндірушілер болуы мүмкін.

AP08856344. «Интеллектуалды кедергіге төзімді телеметриялық жүйелер негізінде пайдалану процесінде ЖВЭЖЖ конструкциясы элементтерінің жай-күйін қашықтықтан мониторингілеу кешенін әзірлеу» ғ.ж. Шоланов Қ.С.

Өзектілігі

Пайдалану процесінде жоғары вольтты оқшаулағыштардың гирляндаларының ағып кетуінің көлемді және беткі токтарын ағымдағы бақылау әдістерін жасау, олардың оқшаулану жағдайының болжамды модельдерін әзірлеуді жүзеге асыруға мүмкіндік беру өзекті ғылыми-техникалық міндет болып табылады. Оның шешімі электр энергиясының ысырабы ұлғайған кезде оқшаулаудың нашарлауының ерте сатысында оқшаулағыштарды одан әрі пайдалану жөнінде негізделген шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді.

Жобаның мақсаты

Зияткерлік диагностикалық кедергіге төзімді телеметриялық жүйелер негізінде оларды пайдалану процесінде жоғары вольтты әуе электр беру желілері конструкциясы элементтерінің жай-күйін қашықтан мониторингтеу тұжырымдамасын, принциптерін және құрылымын қамтитын өзара байланысты ғылыми-техникалық шешімдер негізінде кернеуі 110 кВ жоғары ЖВЭЖЖ-де электр энергиясын тасымалдау кезіндегі ысыраптар мен авариялылықты азайту.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер

Күтілетін экономикалық тиімділік ЖВЭЖЖ-де электр энергиясының техникалық және технологиялық ысыраптарын төмендету, электр энергиясын тасымалдаудың өзіндік құнын төмендету және оның сенімділігін арттыру болып табылады.

Жоғары вольтты оқшаулағыштардың ағып кетуінің көлемдік және беттік токтарын ағымдағы бақылау әдістері әзірленді және сипатталды.

Жобаның міндеттерін іске асыру үшін қажетті электр энергиясын түрлендіргіштерге талдау жасалды.

Мониторинг жүйелерінің автономды электрмен жабдықтау көздері үшін электр энергиясын түрлендіргіштердің аппараттық құрылымы әзірленді және сипатталды

	Зерттеу тобы 1. Шоланов Корғанбай Сағынайұлы – ғыл. жет., т.ғ.д., ӨПА каф. профессоры Scopus Author ID: 56258478400 ORCID 0000-0002-2077-7883 2. Каверин Владимир Викторович – жауапты орынд., т.ғ.к., ӨПА каф. доценті ORCID 0000-0003-2021-7445 Scopus Author ID 57214729792 3. Войткевич Софья Валентиновна — PhD, ӨПА каф. доцентінің м.а. ORCID 0000-0003-4267-3468 Scopus Author ID 57191158205 4. Калинин Алексей Анатольевич — PhD, АЕЖ каф. меңг. м.а. ORCID 0000-0003-4699-7240 Scopus Author ID 57193550259 5. Эм Геннадий Аркадиевич – т.ғ.м., АЕЖ каф. аға оқытушысы ORCID 0000-0003-2639-0492 6. Иванов Валерий Анатольевич — т.ғ.м., АЕЖ каф. аға оқытушысы ORCID 0000-0003-2811-7908 Scopus Author ID 57195273869 7. Әшімова Дана Естайқызы – т.ғ.м., ҒжИД ИжҒТДБ бөлімінің бастығы 8. Левин Игорь Виталиевич — «Прогресс-Сервис» ӨК төрағасы Scopus Author ID 57195285510 9. Ежебаева Шолпан Есенгелдіқызы — АЕЖ каф. ЭЭ-19Д тобының докторанты ORCID 0000-0001-5925-1646 10. Сайфулин Руслан Фаритович — АЕЖ каф. ЭЭ-18Д тобының докторанты ORCID 0000-0003-2610-9525
Лабораторный стенд для экспериментальных исследований энергетических характеристик различных вариантов конструкции солнечных панелей.
ЖВЭЖЖ диагностика жүйесінің эксперименттік стенді

Жарияланымдар тізімі

1. И.В. Брейдо, В.В. Каверин, С.В. Войткевич «Комплекс диагностики и мониторинга состояния конструктивных элементов ВВЛЭП» КарГТУ – 2021г – 111с. ISBN 978-601-320-991-3.
2. Брейдо И.В., Каверин В.В., Ежебаева Ш.Е., Шошымбекова Г.Т. Вопрос создания источников электропитания для систем удаленного мониторинга воздушных линий электропередач. 2021г. Труды университета КарТУ №2 С. 153-162
3. Заявка на патент №21 от 22.04.20231г. Брейдо И.В., Каверин В.В., Войткевич С.В. «Способ автоматической дистанционной телеметрии в электроэнергетике».
4. И.В. Брейдо, В.В. Каверин, С.В. Войткевич «Комплекс диагностики и мониторинга состояния конструктивных элементов ВВЛЭП» КарГТУ – 2021г – 111с. ISBN 978-601-320-991-3.

Әлеуетті пайдаланушыларға арналған ақпарат

Қолдану саласы: Машина жасау кәсіпорындары, тау-кен өндіру саласындағы ірі және орта кәсіпорындардың механикалық парктері, жөндеу және сервистік кәсіпорындар, гидравликалық жабдықтарды өндірушілер.

AP08855477 «Тау-кен металлургиялық жабдықтардың бөлшектері үшін жоғары пайдалану қасиеттері бар «Нихард» класты шойындарды өндіру технологиясын әзірлеу және енгізу» ғ.ж. Исағұлов А.З.

Өзектілігі

Тау-кен металлургиялық жабдықтарына арналған бірқатар бөлшектер «Нихард» класындағы шойындардан (желтартқыштар, арматура, плиталар, сорғы бөлшектері және т.б.) дайындалады. Осы шойындарды қолданудың айтарлықтай артықшылықтарына қарамастан, олардың кемшіліктері де бар – салыстырмалы түрде нашар құю қасиеттері (төмен сұйықтық, жоғары шөгу), сонымен қатар құймалардан бөлшектерді дайындау кезінде кесу қиын. Бұл жобада металл негізінің жай-күйін таңдау, түзетілген қоспалауды және түрлендіруді қолдану, кристалдану мен термиялық өңдеудің жетілдірілген режимдерін қолдану арқылы тау-кен байыту фабрикалары жабдықтарының нақты бөлшектеріне қатысты «Нихард» класты шойындардың талап етілетін пайдалану және технологиялық қасиеттерін қамтамасыз ету жоспарлануда. Сондай-ақ жұқа қабырғалы және фасонды құймаларды дайындау мәселесі шешілетін болады.

Жобаның мақсаты

Қызмет ету мерзімін 1,5-2 есеге арттыруды қамтамасыз ететін бөлшектерді пайдалану шарттарына байланысты қасиеттердің оңтайлы кешені бар «Нихард» класты шойындардан тау-кен металлургия жабдықтарының бөлшектерін өндіру технологиясын әзірлеу және енгізу.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер

Жүргізілген ақпараттық талдау негізінде және ҚР-да құю өндірісінің дамуын ескере отырып, «Нихард» класындағы шойындардан бұйымдар алу үшін құюдың оңтайлы тәсілі анықталды, ҚР шикізат базасын ескере отырып, «Нихард» класындағы шойындардың құрылымы мен қасиеттерін жетілдіру үрдістері анықталды.

Алғашқы зертханалық зерттеулердің нәтижелері бойынша «Нихард» класындағы шойындарға арналған СҚҚ-ның оңтайлы құрамы анықталды (отқа төзімді толтырғыш – кварц құмы 89 % (1к0315 – 65 %+1К02 – 35% пропорцияда), саз – 2 %; шайыр 7 — 8 %, қатаю шығыны 1 %, глицерин 0,03 %). 

а	б

а — нихард 2 (мартенситтік — бейниттік матрица, карбидтер); б — құйма 3 (өңделмеген құрылым, шар тәріздес графит)

Сурет — Қорытпалардың құрылымы  Х 1000

Компоненттердің келесі қатынасында көміртегі, кремний, марганец, никель, молибден, хром, мыс, церий, темір және титан карбиді бар «Нихард» класындағы шойын негізіндегі қорытпаның жаңа құрамы жасалды, мас.%: С-2,6-3,0; Si-1,5-2,5; Mn-0,6; Ni-4,0-5,0; Cr-3,0-5,0; Mo-0,5; Ce — 0,1-0,15; TiC — 0,5-1,0; Cu-0,2; S≤0,05; Р ≤0,09; Fe-қалд. осы қорытпаның аналогтармен салыстырғанда негізгі айырмашылығы Cr : Si, бұл сфералық графиттің белгілі бір мөлшерін өзгерткеннен кейін құрылымда пайда болады. Әзірленген қорытпаның құрылымы 4 – 6% мөлшерінде ледебурит матрицасы, карбидтер және сфералық графитпен ұсынылған, бұл абразивті тозуға төзімділіктің жоғарылауына әкеледі. Титан карбидін енгізу бастапқы графит формасын жеңілдетуге және кейінгі сфероидизация процесін күшейтуге ықпал етеді. Ұсынылған қорытпаның абразивті тозуға төзімділігі нихард – 2 — ге қарағанда 20-25% жоғары. Аталған құрамға ҚР патентіне өтінім берілді.

Суықтай қататын қоспаның құрамы ұсынылған, оның ішінде % массалар: 3-5 ортофосфор қышқылы; 2 — 10 жоғары дисперсті толтырғыш (ферросилиций өндірісіндегі газ тазарту шаңы); 4-6,6 су және кварц құмы. Ұсынылған қоспасы жоғары беріктігі мен өміршеңдігімен сипатталады. Ұсынылған қоспадан алынған пішіндер жоғары дәлдіктегі және бетінің тазалығындағы хром-никель шойындарынан құймалар алуға мүмкіндік береді. Аталған құрамға пайдалы модельге ҚР патенті алынды.

Өңдеу (модификациялау) режимі ұсынылады, ол ферросилиций негізінде магниймен және дисперсиясы 0,5 – 2 мм болатын 0,5 — 1% мөлшерінде СЖМ құрамымен кешенді модификаторды енгізуден тұрады. Бұл модификаторды көрсетілген мөлшерде өңдеу орташа қосу диаметрі 35 — 40 мкм болатын сфералық графиттің пайда болуына ықпал етеді, бұл нихард – 2 — ге қарағанда тозуға төзімділіктің 20-25% — ға артуын қамтамасыз етеді.

 

Зерттеу тобы 1 Исағұлов Аристотель Зейнуллаұлы – ғыл. жет., т.ғ.д., НТМ каф. профессоры ORCID 0000-0003-2174-9072 Researcher ID C-7415-2016 Scopus Author ID 57211295299 2 Куликов Виталий Юрьевич – жауапты орынд., т.ғ.к., профессор, НТМ каф. меңг. м.а. ORCID 0000-0001-6191-8569 Researcher ID N-5596-2017 Scopus Author ID 56168395900 3 Ибатов Марат Кеңесұлы – ғыл. кең., т.ғ.д., КТжЛЖ каф. профессоры ORCID iD 0000-0001-5062-7790 ResearcherID N-9320-2017 Scopus Author ID 57189211438 4 Квон Светлана Сергеевна — т.ғ.к., НТМ каф. Доценті ORCID 0000-0002-5439-4426 Researcher ID N-5602-2017 Scopus Author ID 5706189240

5 Щербакова Елена Петровна — PhD, НТМ каф. аға оқытушысы

ORCID 0000-0001-6678-6673

Researcher ID N-5639-2017

Scopus Author ID 55543103900

6 Исағұлова Диана Аристотелқызы — PhD, НТМ каф. доцентінің м.а.

7 Достаева Ардақ Мұхамедқызы — PhD, НТМ каф. аға оқытушысы

ORCID 0000-0002-1982-2368

Researcher ID AAB-9478-2020

Scopus Author ID 57160297400

8 Аринова Сәния Қасқатайқызы — PhD, НТМ каф. аға оқытушысы

Scopus Author ID 57192206332

9 Доспаев Марат Мантенұлы – т.ғ.д., «ҚР Минералдық шикізатты кешенді қайта өңдеу жөніндегі ұлттық орталық» РМК Ж.Әбішев атындағы Химико-металлургия институтының бас ғылыми қызметкері

Scopus Author ID 57204316546

Жарияланымдар тізімі

1 Косников Г.А., Матвеев И.А., Ковалев П.В., Куликов В.Ю.,  Квон Св.С. Мировые тенденции в области улучшения свойств легированных чугунов // Труды университета, Караганда: Изд-во КарТУ. – 2021. – № 1. – С. 15-19.

2 Исагулов А.З., Куликов В.Ю., Квон Св.С., Ибатов М.К., Аринова С.К., Достаева А.М. Comparative analysis of graphite inclusuons in chrome cast iron structure // Metalurgija, Хорватия: Croatian Metallurgical Society. – 2021. — № 3-4 (60). – С. 285-288 (IF Scopus 0,388, Scopus процентиль — 57-й).

3 Куликов В.Ю., Квон Св.С., Достаева А.М., Щербакова Е.П., Аринова С.К., Алина А.А. Влияние высокодисперсного наполнителя в составе холодно-твердеющих смесей на её технологические свойства // Литейщик России, Москва: Общероссийская общественная организация «Российская ассоциация литейщиков». – 2021. – № 3. – С. 15-17.

4 Осипенко Л.А., Исагулов А.З., Репях С.И., Куликов В.Ю., Квон Св.С., Щербакова Е.П. Холоднотвердеющая смесь для форм и стержней // Литейное производство, Москва: Издательский дом «Литейное производство». – 2021. – № 6. – С. 18-21.

5 Исагулов А.З., Ибатов М.К., Ковалёв П.В., Щербакова Е.П., Достаева А.М., Аринова С.К, Чугуны класса нихард, перспективы их совершенствования // Труды университета, Караганда: Изд-во КарТУ. – 2021. – № 2. – С. 47-51.

6 Ковалев П.В., Куликов В.Ю., Алина А.А. Органические связующие композиции холодного отверждения под действием жидких катализаторов и отвердителей // Труды Международной научно-практической конференции «Интеграция науки, образования и производства – основа реализации Плана нации» (Сагиновские чтения № 13) (17-18 июня 2021 г.) – Караганда, 2021 г. С.1310-1312.

7 Исагулов А.З., Квон Св.С., Ибатов М.К., Куликов В.Ю., Щербакова Е.П. Разработка технологии производства чугунов класса Ni-hard с повышенными свойствами // Монография. Казахстан. Изд. ИП КарТУ, 2021. 103 c. ISBN 978-601-355-004-6.

8 Исагулов А.З., Куликов В.Ю., Квон Св.С., Ибатов М.К., Щербакова Е.П. Studying properties of chrome cast irons modified with titanium carbide // Metalurgija, Хорватия: Croatian Metallurgical Society. – 2021. — № 3-4 (60). – С. 299-302 (IF Scopus 0,388, Scopus процентиль – 57-й).

9 Исагулов А.З., Куликов В.Ю., Квон Св.С., Щербакова Е.П. Повышение механических свойств чугунов класса «Нихард» // Литейное производство, Москва: Издательский дом «Литейное производство». – 2021. – № 10. – С. 9-11.

10 Исагулов А.З., Ибатов М.К., Куликов В.Ю. и др. Смесь для изготовления литейных форм и стержней // Патент РК на полезную модель № 6098, опубликован 28.05.2021

Патентке өтінім берілді:

1 Ибатов М.К., Исагулов А.З., Квон Св.С. и др. Состав износостойкого чугуна // Заявка на патент РК № 2021/0124.1 от 23.02.2021

Әлеуетті пайдаланушыларға арналған ақпарат

Алынған ғылыми нәтижелер металлургиялық және құю өндірісінің жаңа өндірістері мен учаскелерін, балқытудың жаңа технологиялық процестерін және қорытпаларды пештен тыс және термиялық өңдеу режимдерін дамытуда қолданыла алады, ішінара ерекше қасиеттері бар қорытпалардың басқа маркаларына таратылады.

AP08856688 «Жаңа биологиялық белсенді заттарды іздеу мақсатында өсімдіктерден табиғи тритерпеноидтарды бөлу және оларды химиялық түрлендіру әдістерін әзірлеу» ғ.ж. Тәкібаева А.Т.

Өзектілігі

Табиғи тритерпеноидтар және олардың туындылары кең қолдану мен синтетикалық мүмкіндіктеріне байланысты жаңа биоактивті препараттарды іздеумен айналысатын бүкіл әлемдегі зерттеушілердің назарын аударады. Тритерпеноидтар молекуласы мен олардың туындыларын кейіннен алынған қосылыстардың биоскринингімен өзгерту фармакологиялық әсердің кең спектрінің жаңа жоғары тиімді препараттарын жасау үшін өзекті болып табылады.

Жобаның мақсаты

Жаңа биологиялық белсенді туындыларды кейіннен синтездеу үшін отандық өсімдіктерден табиғи тритерпеноидтарды оқшаулаудың тиімді әдістерін зерттеу және әзірлеу.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер

Бетулин туындылары фенилферроценил спиртімен, глиоксал қышқылымен және тетраметилгликолурилмен, диметилхорфосфатпен өзара әрекеттесу арқылы алынды. Алынған қосылыстардың «құрылым-биоактивтілік» байланысын синтездеу және зерттеу жүргізілді.

Классикалық синтез, микротолқынды және ультрадыбыстық активтендіру жағдайында тритерпеноидтардың туындыларын алу әдістері және синтездеудің оңтайлы шарттары жасалды; гидроксилмен алмастырылған бетулинді гетероциклдеу арқылы тритерпеноидтардың фармакологиялық белсенді туындылары. Синтезделген заттардың физика-химиялық және спектрлік сипаттамалары, «құрылым-биоактивтілік» байланысы зерттелді.

Жаңа функционалдық-алмастырылған тритерпеноидтардың және олардың туындыларының белсенділігін антиоксиданттық, микробқа қарсы, қабынуға қарсы және басқа да биологиялық белсенділік түрлеріне биоскрининг жүргізілді.

	Зерттеу тобы 1. Тәкібаева Алтынарай Темірбекқызы – ғыл. жет., х.ғ.к., ХжХТ каф. меңг. ORCID iD 0000-0003-0536-0817 Scopus Author ID 12808279300 2. Қасенов Рымхан Зейноллаұлы – жаупты орынд., х.ғ.к, Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университеті КЕАҚ-тың «Органикалық химия және полимерлер» каф. доценті ORCID iD 0000-0002-9832-5115 Scopus Author ID 56616120800 3. Ыбыраев Марат Қырымбайұлы – х.ғ.д., ХжХТ каф. профессоры ORCID iD 0000-0003-0798-5562 Scopus Author ID 6508179234 ResearcherID V-9320-2018 4. Исабаева Меруерт Бердешқызы — х.ғ.к., ХжХТ каф. доценті ORCID iD 0000-0002-7053-8610 Scopus Author ID 14219273700 Scopus Author ID 14831459000 5. Ахметова Сәуле Балтабайқызы — м.ғ.к., Қарағанды медициналық университеті КЕАҚ-тың «Клиникалық иммунология, аллергология және микробиология» каф. меңг.,  зерттеуші-профессор, Scopus Author ID 25030129100 6. Жұмаділов Саят Сағатұлы – Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды медициналық университеті КЕАҚ-тың докторанты ORCID iD 0000-0002-4046-311Х 7. Демец Ольга Владимировна – ҰҒ Томск мемлекеттік университетінің докторанты, ХжХТ каф. аға лаборанты ORCID iD 0000-0002-9440-4668
М. Р. Алиева «Томск мемлекеттік университеті» ҒЗИ-да бетулинді қайта кристалдауды жүргізуде
Демец О. В. «Томск мемлекеттік университеті» ҒЗИ-да трифторацет қышқылының қатысуымен бетулиннің фенилферроценил спиртімен әрекеттесуі бойынша синтез жүргізуде

8. Әлиева Мәдина Раманқұлқызы – т.ғ.м., ХжХТ каф. аға оқытушысы

ORCID iD 0000-0003-0819-2484

9. Ляпунова Мария Вячеславовна — «Органкалық синтез» ҰҒ Томск мемлекеттік университетінің химик лаб.
10. Оспанов Бекарыс — ХжХТ каф. ХТОВМ-21-1 тоб. магистранты

Әлеуетті пайдаланушыларға арналған ақпарат

Қолдану саласы. Химия, медицина және фармацевтика өнеркәсібі.

Бетулин негізіндегі биологиялық белсенді туындыларды оқшаулаудың тиімді әдістері әзірленді және алынды. Betula kirghisorum-нан оқшауланған бетулин тритерпеноидтардың химиялық қайта құрылуының таусылмайтын мүмкіндіктері туралы идеяны кеңейтеді және оны жаңа туындыларды кеңінен алу үшін де, оның негізінде химиялық синтез үшін де қолдануға болады.

Жарияланымдар тізімі

1. Takibayeva A.T., Kasenov R.Z., Demets O.V., Zhumadilov S.S., Bakibayev A.A. Derive betulin from Kyrgyz birch bark (Betula kirghisorum) hrough alkaline hydrolysis and microwave radiation methods. Reports of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan, Vol. 4, Number 338(2021), P. 87-92.
2. Takibayeva A.T., Kasenov R.Z., Demets O.V., Bakibayev A.A. Isolation of betulin from birch bark (betula kirghisorum) by the ultrasonic activation method. Reports of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan, Vol. 5, Number 339 (2021), P. 182-188.
3. Такибаева А. Т., Демец О. В., Касенов Р. З. Выделение бетулина из бересты березы киргизской (Betula Kirghisorum) методом микроволновой активации и изучение его количественного выхода // Тр. Международ. научн.-практ. online конф. «Интеграция науки, образования и производства – основа реализации Плана нации» (Сагиновские чтения №13), посвященной 30-летию Независимости Республики Казахстан, 17-18 июня 2021 г. — Караганда: Изд-во КарТУ, 2021, С. 1901-1903.
4. Ляпунова М.В., Мишина А.Е., Мальков В.С., Бакибаев А.А. Трансформация бетулина и его эфиров в условиях механохимической активации // Тр. Международ. научн.-практ. online конф. «Интеграция науки, образования и производства – основа реализации Плана нации» (Сагиновские чтения №13), посвященной 30-летию Независимости Республики Казахстан, 17-18 июня 2021 г. — Караганда: Изд-во КарТУ, 2021. – С. 1865-1866;
5. Шварцкоп И.С., Ляпунова М.В., Мальков В.С., Бакибаев А.А. Синтез некоторых оксимов на основе ферроценовых кетонов и их восстановление // Тр.Международ. научн.-практ. online конф. «Интеграция науки, образования и производства – основа реализации Плана нации» (Сагиновские чтения № 13), посвященной 30-летию Независимости Республики Казахстан, 17-18 июня 2021 г. — Караганда: Изд-во КарТУ, 2021, С. 1924-1925.
6. А.А. Бакибаев. М.В. Ляпунова, А.Т. Такибаева, Е.А. Мамаева, О.В. Демец, М.Р. Алиева, В.С. Мальков. Методы получения, очистки и идентификации бетулина и родственных соединений. Монография. — Караганда: Изд-во «САНАТ- ПОЛИГРАФИЯ», 2021, 179 с.
7. Патент РК на полезную модель №6483 от 08.10.2021г. Такибаева А.Т., Касенов Р.З., Ибраев М.К., Демец О.В., Алиева М.Р. Способ выделения бетулина из березовой коры Betula Kirghisorum.

AP08856918 «Тіл құрылымының өзін-өзі ұйымдастыру теориясының әдістері негізінде мамандардың сөйлеу диагностикасының лингвистикалық-математикалық біріктірілген моделін құру» ғ.ж. Оспанова Б.Р.

Өзектілігі

Бұл зерттеудің өзектілігі кәсіби қызметтің әртүрлі салаларында жұмыс істейтін мамандардың іскерлік құзыреттілігі мен кәсіби жарамдылығын анықтау үшін сөйлеу диагностикасының лингвистикалық-математикалық біріктірілген моделін қолдану мүмкіндігінде жатыр.

Жобаның мақсаты

Пәнаралық тәсіл негізінде, қазіргі лингвистика мен компьютерлік технологиялардың байланысын ескере отырып, маманның сөйлеу әрекетін сипаттайтын және жоғары мәдени құзыреттілікке элиталық тілдік тұлғаны қалыптастыруға ықпал ететін жаңа типтегі модель құру қажеттілігін негіздеу.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер

Маманның тілдік қызметі негізінде сөйлеу процестерінің иерархиялық схемасы жасалды.

Заманауи ақпараттық технологияларды қолдана отырып, маманның тілдік қабілеттерін көрсететін құзыреттіліктерді меңгерудің қолданбалы аспектілері құрылған.

Қарағанды техникалық университетінің және Ресей халықтар достығы университетінің (Мәскеу) бакалаврлары, магистранттары мен докторанттары арасында ауызша бейретті сөйлеудегі коммуникативтік ақауларды анықтау бойынша эксперименттік зерттеулер жүргізілді.

Шеннонның ақпарат мөлшері мен энтропиясының сақталу заңы негізінде ауызша сөйлеудегі коммуникативті ақауларды анықтау үшін лингво-математикалық модель жасалды. Алғаш рет ақпарат пен энтропия сомасын сақтаудың іргелі заңы негізінде компьютерлік технологиялар негізінде адамның сөйлеу әрекетінің жеке эмоционалды-мотивациялық процестері анықталады.

Әзірленген автоматтандырылған ақпараттық жүйе әртүрлі коммуникативтік жағдайларда сөйлеу диагностикасының көрсеткішін анықтау бойынша мамандардың тілдік дайындығын тексеруге мүмкіндік береді.

 

Зерттеу тобы: 1. Оспанова Бикеш Ревовна — ғыл. жет., ф.ғ.к., доцент, ОТжМ каф. меңг. ORCID iD 0000-0001-8070-2181 Scopus Author ID 55624338100 2. Әбдин Азат Жасұланұлы — жаупты орынд., т.ғ.м., ОТжМ каф. инженері ORCID iD 0000-0003-4016-0204 3. Қажыкенова Сәуле Шарапатқызы — т.ғ.д., профессор, ЖМ каф. меңг. ORCID iD 0000-0002-6937-1577 Researcher ID P-5627-2017 Scopus Author ID 36106908300 4. Сейілханова Айнұр Ерғалиқызы — докторант, Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университеті КЕАҚ-тың «Шетел тілдік даярлаудың теориясы мен әдістемесі» каф. аға оқыт. 5. Ақынжанова Алма Ақынжанқызы – т.ғ.м. ORCID iD 0000-0002-4895-0561

Жарияланымдар тізімі

1. Оспанова Бикеш Ревовна, Сейлханова Айнур Ергалиевна, Абдин Азат Жасуланович «Применение фундаментального закона сохранения суммы информации и энтропии на основе моделирования процесса речевой коммуникации в устной и письменной речи» от 2021 жылғы «27» қаңтар № 14707 (СИС)
2. Оспанова Б.Р., Сейлханова А.Е., Акынжанова А.А., Абдин А.Ж. «Практические модели механизма функционирования языковых единиц в речи» 2021 жылғы «11» наурыз № 15848 (СИС)
3. Опубликована 1 статья в журнале, входящем в базу Scopus: «Predictive modelling of burnout among kazakhstani english teacher candidates», SCHOLARLY JOURNAL, DOI: 10.17853/1994-5639 ISSN 1994-5639 (Print), 2310-5828 (on-line), Vol. 23, № 2. 2021 February
4. Оспанова Б.Р., Абдин А.Ж., Сейлханова А.Е., Акынжанова А.А. «Построение модели системы синтаксического анализа и распознавания устной речи на основе статистических наборов параметров слов» (работа финансируется Комитетом науки Министерства образования и науки Республики Казахстан (ИРН № AP08856918)) 2021 жылғы «22» сәуір № 16890 (СИС)
5. Оспанова Б.Р., Сейлханова А.Е., Акынжанова А.А., Тимохина Т.В. «Применение современных подходов к моделированию процесса речевой коммуникации в процессе профессиональной деятельности», Международная научно-практическая конференция «Scientific practice: modern and classical research methods» Бостон, USA (Международная научно-практическая конференция)
6. Оспанова Б.Р, Сейлханова А,Е. Акынжанова А.А., Тимохина Т.В. «Особенности исследования речевой диагностики на основе методов теории самоорганизации языка», Международная научная Интернет- конференция «Тенденции и перспективы развития науки и образования в условиях глобализации» Украина,  г.Переяслав, Университет Григория Сковороды. (Международная научно-практическая конференция)
7. Оспанова Б.Р., Сейлханова А.Е., Абдин А.Ж. «Algorithmic models of methods for studying the processes of speech activity with the use of computer technologies» № 20198 от «9» сентября 2021 года (СИС)
8. Оспанова Б.Р., Кажикенова С.Ш., Сейлханова А.Е. «Лингво-математические модели на основе применения фундаментального закона сохранения суммы информации и энтропии» № 20288 от «16» сентября 2021 года (СИС)
9. «Интегративный подход в создании модели речевой компетенции специалиста» Б.Р. Оспанова, Н.А. Касенова, А.Е. Сейлханова, А.Ж. Абдин, Вестник КазНУ. Серия филологическая, [S.l.], v. 183, n. 3, sep. 2021. ISSN 2618-0782 (КОКСОН МОН РК)
10. «Устная речь будущих специалистов в оценке преподавателей» Б.Р. Оспанова, А.Е. Сейлханова, А.А. Акынжанова, Т.В. Тимохина, Вестник Карагандинского университета, Серия «Педагогика». № 3(103)/2021 (КОКСОН МОН РК)

Әлеуетті пайдаланушыларға арналған ақпарат

Теориялық ережелер мен практикалық нәтижелер тіл теориясы бойынша оқу курстарында, математикалық лингвистика, ақпарат теориясы, тілдік коммуникация теориясы бойынша арнайы курстарда қолданылуы мүмкін.

Жоба аясында алынған теориялық және одан әрі зерттеу және практикалық нәтижелер, сондай-ақ жобаға қатысушылар жинаған тәжірибе зерттеудің жаңа кезеңіне-сөйлеудегі тілдік бірліктердің жұмыс істеу механизмін ашуға көмектесетін жеке модельдерді жасауға мүмкіндік береді.

Жобаның нәтижелері сөйлеу құзыреттілігінің деңгейін қабылдаудың сапалық-сандық бағалауын қолдануға мүмкіндік береді.

AP08956387 «Токарлық станок негізінде фрезерлеу технологиясын іске асыру үшін әмбебап құрылғының тәжірибелі үлгісін жасау» ғ.ж. Мұсаев М.М.

Өзектілігі

Жүргізілген зерттеулердің нәтижелері Қазақстанның машина жасау кәсіпорындары жағдайында механикалық өңдеуге жататын бөлшектердің жартысынан көбі айналу денелерінің бөлшектеріне жататынын немесе бұрау арқылы өңделетін доға тәрізді сыртқы беттері бар екенін көрсетті. Сондай-ақ, бұрау кезінде жоңқаның ұсақталуымен, кескішке соққы жүктемесінің пайда болуымен байланысты дәлдік пен бұралу сапасын қамтамасыз ету проблемалары бар екендігі анықталды. Бұл кемшіліктер сонымен қатар құралдың өнімділігі мен төзімділігінің төмендеуіне әкеледі. Жоғары беріктігі бар болаттарды дәстүрлі кесу арқылы өңдеу жаңқа пайда болған кезде өте аз пластикалық деформациямен сипатталады. Әдетте, бұл материалдарды кесу арқылы өңдеу кезінде өсу болмайды. Осы себептерге байланысты құралдың тозуы өте қарқынды жүреді және негізінен артқы бетінде жүреді.

Бұл мәселені шешу үшін термофрикциялық фрезерлеу арқылы айналу денелерінің бөлшектерін токарлық өңдеу технологиясы ұсынылады.

Жобаның мақсаты

Айналу денелерінің бөлшектерін өңдеудің өнімділігін, дәлдігін және сапасын арттыру.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер

Бөлшектердің жұмыс сызбалары (аралық білік, жартылай муфталар, қақпақ, кронштейн-тірек, плита, резеңке серпімді элемент) және фрезерлеу құрылғысының құрастыру сызбасы жасалды.

Жобаны орындаудың алдыңғы кезеңінде әзірленген және гранттық қаржыландыру есебінен сатып алынған конструкторлық құжаттама негізінде шығыс материалдары мен жабдықтары: аралық білік, негіз тақтасы, тірек кронштейні, муфталар, серпімді элементтер сияқты арнайы құрылғының тәжірибелік үлгісінің бөліктері мен түйіндері жасалды. Сондай-ақ, құрылғыны одан әрі сынау және термофрикциялық фрезерлеу технологиясын енгізу үшін құралдар мен аспаптық құралдар, атап айтқанда үйкеліс фрезасы жобаланып, жасалды.

ҚарТУ-дың зертханасында токарлық станокқа арналған арнайы құрылғының тәжірибелік үлгісі құрастырылды.

	Зерттеу тобы: 1      Мұсаев Медғат Мұратұлы – ғыл. жет., PhD докторы, ТЖМжС каф. доцентінің м.а. ORCID iD 0000-0001-9875-8159 Scopus Author ID 57194834421 Scopus Author ID 57220743851 2      Рақышев Әсет Қарығұлұлы — жауапты орынд., PhD докторы, ҚарТУ-дың коммерцияландыру офисінің басшысы Scopus Author ID 57194831172 3      Айнабекова Сәуле Серікбайқызы – т.ғ.м., Қарағанды индустриалды университетінің «Металдарды қысыммен өңдеу» каф. аға оқытушысы ORCID iD 0000-0002-7033-2225 Scopus Author ID 57201701967 4      Қарсақова Нұргүль Жолайқызы — ТЖМжС каф. МСД-20 тобының докторанты Scopus Author ID 57208443649 5 Сәулетов Сәттіжан Рұстемұлы — ТЖМжС каф. МСМ 19-1 тобының магистранты
Фрезерлеу кезінде пайда болатын жылу процестерін зерттеу үшін құрылғының бөліктері мен тораптарының моделі дайындалған.

Жарияланымдар тізімі

1 Мусаев М.М., Шеров К.Т., Ракишев А.К., Карсакова Н.Ж., Айнабекова С.С., Окимбаева А.Е. Модернизация конструкции устройства для фрезоточения // Естественные и технические науки. – № 3(154) – 2021. – С. 133-136.

2 Мусаев М.М., Шеров К.Т., Ракишев А.К., Карсакова Н.Ж. Универсальное устройство на базе токарного станка для реализации технологии фрезоточения // Материалы межд. науч.-прак. онлайн конф. «Современные инженерные инновации и технологии». – Кокшетау, 2021. – Т.1. – С. 29-27.

3 Мусаев М.М., Шеров К.Т., Карсакова Н.Ж. Инновации в технологиях и образовании // Сб. трудов XIII межд. науч.-прак. конф. «Инновации в технологиях и образовании». – Белово: КузГТУ им. Т.Ф. Горбачева, 2021. – С. 127-129.

4 Мусаев М.М., Карсакова Н.Ж. Фрезалап жону технологиясын жүзеге асыру үшін арнайы құрылғы конструкциясы // Труды Межд. науч.-прак. online конф. «Интеграция науки, образования и производства – основа реализации Плана нации» (Сагиновские чтения №13). – Караганда: Изд-во КарТУ, 2021. – С. 1462-1463.

5 Мусаев М.М., Шеров К.Т., Ракишев А.К., Карсакова Н.Ж. Расчет упругой муфты универсального устройства на базе токарного станка для реализации технологии фрезоточения // Труды университета. – Караганда: Изд-во КарТУ, 2021. — №3(84). – С. 42-47.

6 M.M. Mussayev, K.T. Sherov, T.M. Buzauova, A.K. Rakishev, N.Z. Karsakova, N.B. Abisheva, S.S. Ainabekova. Studying the stress-strain state of a more loaded node of a special device for turn-milling // Metalurgija 61 (2022) 1, 247-249.

7 Мусаев М.М., Карсакова Н.Ж., Жакыпбеков Ж.А. Әмбебап құрылғының негізгі тораптарының қатаңдығын зерттеу // Сб. ст. по материалам LI-LII межд. науч.-практ. конф. «Технические науки: проблемы и решения». – М., Изд. «Интернаука», 2021. – № 8-9 (47). – С. 52-57.

8 Мусаев М.М., Карсакова Н.Ж. Фрезалап жонуға арналған құрылғының серпімді муфтасын есептеу // «Интернаука»: научный журнал – Москва, Изд. «Интернаука», 2021. – № 35(211). Ч. 2. – С. 21-24.

9 Пат. 6488 РК на полезную модель. Универсальное устройство для комбинированной обработки / М.М. Мусаев, К.Т. Шеров, А.К. Ракишев, Н.Ж. Карсакова, С.С. Айнабекова и др.; опубл. 08.10.2021.

10 Мусаев М.М., Шеров К.Т., Карсакова Н.Ж. Термофрикциялық фрезалап жонуға арналған құрылғы: Монография. – Қарағанды, «Санат-Полиграфия» баспасы, 2021. – 120 б. ISBN: 978-9965-38-464-6

Әлеуетті пайдаланушыларға арналған ақпарат

Қолдану саласы. Машина жасаудың механикалық өңдеу саласы.