резюме 2010_2

Рассмотрена динамика развития европейских аспектов обеспечения качества
высшего образования в контексте болонских реформ. Качество определено
как «краеугольный камень», основополагающее условие мобильности,
совместимости и привлекательности высшего образования, как основа
создания общеевропейского пространства высшего образования. Показано,
что Болонский процесс ставит задачу введения конструктивных процедур
обеспечения качества, стимулирующих развитие «культуры качества» и не
ущемляющих институциональную уникальность вузов. Выработано мнение в
отношении базовых методологических составляющих обеспечения качества.
Для европейской системы обеспечения качества характерен многоуровневый
подход, включающий надежно функционирующую систему внутренней гарантии
качества на уровне вуза, эффективно работающую систему экспертизы
качества образовательных программ на национальном уровне и внешнюю
экспертизу на европейском уровне. В условиях глобализации и массового
высшего образования подчеркивается актуальность выработки согласованных
процедур аккредитации, генеральное предназначение которой – развитие
стандартов качества высшего образования, ориентированных на общество,
работодателя и обучающегося. Представлена информация об интеграционных
действиях Казахстана в части обеспечения качества высшего образования в
рамках Болонского процесса.

УДК 004.087. УМБЕТОВ У., ДЬЯКОНОВА Е.Т. Обеспечение применимости проектируемых
электронных учебников.

При проектировании электронного учебника (ЭУ) помимо реализации
требуемых функциональных возможностей принципиально важным является
обеспечение максимально удобного его применения. Перед началом
разработки ЭУ целесообразно провести тестирование используемых
прототипов. Это позволит выявить их достоинства и недостатки, которые
могут быть учтены в разрабатываемом проекте. В этом случае конечный
продукт будет в большей степени отвечать своему назначению,
поставленным целям и задачам. На завершающем этапе оценки качества и
практичности ЭУ рекомендуется проводить его комплексное тестирование по
перечню контрольных критериев, которые охватывают все аспекты
функционирования и эксплуатации ЭУ. Окончательная оценка качества,
эффективности и практичности ЭУ требует проведения производственных
испытаний, т.е. тестирование его высококвалифицированным преподавателем
по профилю ЭУ. Предлагаемые методические аспекты и подходы к
обеспечению качественной организации и дизайна ЭУ могут быть
распространены на другие виды электронных образовательных ресурсов.

УДК 004:378.147. ЭМ Г.А., ВОЙТКЕВИЧ С.В., МАКАРЕНКО Н.В. Опыт применения информационных технологий
при подготовке специалистов электротехнического профиля.

Показан опыт преподавания специальных дисциплин с использованием
информационных технологий при подготовке специалистов инженерного
профиля на кафедре «Автоматизация производственных процессов» КарГТУ.
Автоматизация учебных работ профессионального характера создает, с
одной стороны, предпосылки для более глубокого понимания свойств
изучаемых объектов и процессов на математических (имитационных)
моделях, проведения параметрических исследований и оптимизации. С
другой стороны, осмысленное применение систем автоматизации
профессиональной деятельности требует достаточно высокой квалификации,
которой студенты младших курсов вузов еще не обладают. Нередко они
успешно овладевают лишь аппаратными и программными компонентами
автоматизированных систем, а профессиональная квалификация в предметной
области, связанная с вопросами построения математических моделей и
анализа результатов компьютерных расчетов, растет медленно, либо вообще
отсутствует. Использование компьютеров в обучении не должно закрывать
подготовку специалистов в реальном предметном направлении, иначе
говоря, недопустима подмена физических явлений только модельным
представлением их на экране компьютера. Двойственный характер
компьютеризации профессиональной подготовки специалистов инженерного
профиля вынуждает задуматься над методикой применения в учебном
процессе систем автоматизации профессиональной деятельности и
рациональным их сочетанием с другими средствами поддержки обучения.
Качественная подготовка специалистов инженерного профиля возможна
только при разумном совмещении современных ИТ с «железом».

УДК 669.779.052:553.322. МУХТАР А.А., КИМ В.А., АЛЬЖАНОВ М.К., ЖУНУСОВА
К.Э. Изучение влияния нефтяных
остатков на процесс обжига Лисаковского ГМК.

Исследован процесс термической дегидратации бурожелезнякового
концентрата. Процесс осуществлен в присутствии тяжелого нефтяного
остатка. Установлено, что продукты термообработки обладают
сильномагнитным свойством. В интервале 650-700 0С процессы дегидратации
и магнетизации протекают с наиболее высокой скоростью. Изучена
возможность магнитного обогащения продуктов обжига. Магнитным
обогащением огарков получен концентрат с содержанием железа 61,16%.
Изучен фазовый состав продуктов обогащения.

УДК 622.232-8. КЛИМОВ Ю.И., САТЛЕР О.Н., БОНДАРЕНКО А.С. Выбор типажного ряда гидромолотов на основе
экспертных оценок.

Статья посвящена разработке экспертной системы для выбора типажного
ряда гидромолотов для разрушения породных негабаритов. Экспертиза
проводится по результатам многофакторного эксперимента по разрушению
негабаритов на основании оценки значений целевых функций, в качестве
которых используются число ударов, необходимое для разрушения, КПД
передачи энергии удара в негабарит и удельные энергозатраты на
разрушение. При этом предварительно методом ранжирования определяются
весовые коэффициенты целевых функций и коэффициент конкордации,
показывающий степень согласованности решения экспертов. Разработанная
программа включает два модуля: «Expert» и «Client», а также фильтр,
позволяющий изменять количество элементов в типажном ряду. База данных
помимо результатов многофакторного эксперимента включает в себя
информацию о гидромолотах, сведения об их технических характеристиках.
База данных, а также правила проведения экспертизы могут изменяться по
мере необходимости, т.е. по мере поступления новых сведений, имеющих
существенное значение для выбора типажного ряда гидромолотов.

УДК 622.342. ТУРСУНБАЕВА А.К. Перколяционное
выщелачивание золота из первичных руд.

Приведены результаты исследований процессов кучного выщелачивания
золота из первичных руд Васильковского месторождения. На основании
исследований автор рекомендует кучное выщелачивание первичных руд с
низким содержанием золота проводить в штабелях. Штабеля сложены из
материала, крупность которого не должна превышать – 10 мм. Это
позволяет извлекать до 51% целевого металла. В массиве кучи необходимо
формировать два и более слоев мелкозернистой руды. Крупность -2,0 и
+0,5 мм., высота 50-120 мм. Они обеспечивали распределение
гидродинамического потока по всему сечению штабеля.

УДК 621.771.23.68. НАЙЗАБЕКОВ А.Б., ТАЛМАЗАН В.А., АХМЕТГАЛИНА Н.В. Регрессионные модели нагрева слябов.

Нагрев слябов перед прокаткой на НШПС-1700 в ЛПЦ-1 АО «АрселорМиттал»
осуществляется в методических печах. Печи – четырёхзонные с
методической, двумя сварочными и томильной зонами. Цель настоящей
работы – получение математической модели процесса нагрева слябов в
методической толкательной печи. Модели строились в виде уравнений
регрессии, связывающих температуру в характерных сечениях слябов с
температурой в зонах печи и временем нагрева. Использовали метод
планируемого эксперимента и численный метод конечных элементов,
реализованный в программном комплексе Deform 3D. Получили адекватные
линейные уравнения регрессии, описывающие тепловое состояние слябов в
характерных сечениях слябов. Уравнения можно использовать для
прогнозирования теплового состояния слябов на выходе из методической
печи при нагреве по заданному режиму и оптимизации режимов нагрева.

УДК 669.213:66.094.6. ВОРОБЬЕВ А.Е., ТУРСУНБАЕВА А.К., ПОРТНОВ В.С.,
МАУСЫМБАЕВА А.Д., ЮРОВ В.М. Влияние
гранулометрического состава на процесс кучного выщелачивания золота.

Предлагается термодинамическая модель определения оптимального
измельчения руды, содержащей золото. Модель пригодна для любых
металлов. Оптимальный размер измельчения определяется по
экспериментальному значению поверхностного натяжения минерала.
Поверхностное натяжение минерала определяется по методике, предложенной
авторами. Рассмотрена взаимозависимость рациональной степени дробления
от содержания золота в руде. Она показывает, что для интервала
содержания область целесообразной степени дробления сужается до класса
от -10,0 + 5,0 мм.

УДК 622.236:004.42. КЛИМОВ Ю.И., САТЛЕР О.Н. Расчет весовых коэффициентов целевых
функций при разрушении породных негабаритов.

Динамика разрушения породных негабаритов клиновыми устройствами,
располагаемыми в предварительно пробуренном шпуре, при многократном
приложении ударной нагрузки к хвостовику клина зависит от многих
факторов, часть из которых оказывает существенное влияние на изучаемый
процесс. При многофакторном планировании нами были выделены пять
наиболее существенных факторов: диаметр негабарита; сопротивление
породы растяжению; диаметр шпура; длина плашки клинового устройства и
энергия единичного удара. В результате проведения многофакторного
эксперимента по разрушению породных негабаритов ударом с использованием
программного комплекса ANSYS LS-DYNA получены значения следующих
целевых функций: количество ударов, необходимых для разрушения
негабарита; КПД передачи энергии удара в негабарит через клиновое
устройство; удельные энергозатраты разрушения. Выбор характеристики
ударного устройства, используемого для разрушения негабаритов,
осуществляется с учетом значений всех трех целевых функций, при этом
степень важности каждой функции определяется с помощью весовых
коэффициентов. Приведен расчет весовых коэффициентов методом
ранжирования. В качестве экспертов приняты результаты многофакторного
эксперимента. Мерой согласованности суждения группы экспертов является
величина коэффициента конкордации. В нашем случае проводится
ранжирование 25 экспертами (по числу проведенных экспериментов) 3-х
объектов экспертизы (по количеству целевых функций). Для уточнения
(улучшения) весовых коэффициентов использован подход, при котором
отбрасываются наиболее высокие и низкие оценки.

УДК 669.779.052:553.322. МУХТАР А.А. Исследование
продуктов термокаталитической дегидратации и восстановления
бурожелезнякового концентрата жидким углеводородом.

Приведены результаты исследования продуктов термокаталитической
дегидратации и восстановления бурожелезнякового концентрата. В
исследованиях использован рентгеноспектральный микроанализ.
Дегидратацию проводили методом прокалки. Было установлено полное
удаление гидратной влаги из ГМК. Изучено поведение фосфора при
сернокислотном выщелачивании. Рентгеноспектральным микроанализом изучен
локальный химический состав исходного ЛГМК и огарка. Также было
установлено остаточное содержание фосфора в кеке.

УДК 669.4.04.003.18(47). ДИХАНБАЕВ Б.И. Энергохимическая аккумуляция газов –
эффективный способ оптимизации технологического режима в агрегате
«реактор инверсии фаз – трубчатая печь».

Способ эндотермической обработки окислительных компонентов
высокотемпературных отходящих газов реактора инверсии фаз (РИФ)
дополнительным количеством природного газа назван «энергохимической
аккумуляцией газов» (ЭХА). В процессе ЭХА физическая энергия отходящих
газов превращается в химическую энергию восстановительных газов. В
результате в трубчатой печи устраняется окисление и перегрев шлака.
Дожигание восстановительных газов в воздухоподогревателе повышает
температуру дутьевого воздуха. Режим ЭХА позволяет отказаться от
применения технического кислорода в РИФ. Способ ЭХА открывает путь к
двухступенчатому извлечению железа из его оксидов, содержащихся в
шлаке: твердофазное восстановление Fe2O3, Fe2O4 до FeO в трубчатой печи
и жидкофазное – FeO до Fe в реакторе инверсии фаз.

УДК 621:001.895. ЖЕТЕСОВА Г.С., ИСКАКОВ Б.К. Общая характеристика метода создания
нанокластерного композита.

Рассматривается общая характеристика метода создания нанокластерного
композита. Образование кластерного композита происходит в том случае,
когда расстояние между вакансиями в обоих сплавах составляет 9-10 нм.
Этот материал является уникальным, обладает рядом качеств и пока не
имеет аналогов. Упрочнение изношенных и новых узлов оборудования данным
материалом существенно увеличивает срок эксплуатации, что даёт
значительный экономический эффект. Как показывают эксперименты,
наблюдаемые дифракционные эффекты сопровождаются сильным изменением
свойств материала. В облученных сплавах наблюдается увеличение
микротвердости в 2-3 раза в сравнении с исходными образцами.

УДК 553.32:622.775. НАГУМАН П.Н. Извлечение
марганца из сырья с применением комбинированного серо-графитового
электрода.

Рассмотрена возможность реализации перспективного способа, позволяющего
повысить извлечение марганца в раствор, а именно выщелачивание с
использованием комбинированного серо–графитового электрода. Для
изучения процесса выщелачивания марганца из марганецсодержащего
окисленного сырья был применен метод математического планирования
эксперимента. Матрица состояла из 25 экспериментов на 5 уровнях.
Изучаемые факторы: плотность тока, концентрация H2SO4,
продолжительность, температура, отношение Ж:Т. Рассчитаны уравнения
частных функций, обобщенные уравнения, коэффициенты корреляции и их
значимости для извлечения марганца и железа, а также остаточного
содержания кислоты. Анализ частных зависимостей и обобщенных уравнений
предоставляет возможность для определения оптимальных условий
выщелачивания марганецсодержащего сырья, позволяющих с наименьшими
затратами добиться повышения извлечения марганца в раствор.

УДК 669.782.641.315.592. САТБАЕВ Б.Н. Изучение
влияния свойств алюминиевого порошка на воспламеняемость шихты.

Приведены данные по комплексному изучению свойств и дано сравнительное
описание алюминиевых порошков четырех марок (АОД-1, ПА-4, вторичного
АПВ и алюминиевой вторичной крупки АКВ), которые могут быть
использованы при производстве СВС-огнеупоров. Потолочным результатом
произведен их сравнительный анализ. Проведено изучение
гранулометрического состава образцов ситовым и микроскопическими
методами. Выявлены закономерности воспламеняемости смеси Al-Cr2O3.
Определено влияние перечисленных выше различий в марках алюминия на
развитие СВС–процесса. Изучены особенности взаимодействия указанных
алюминиевых порошков с оксидом хрома (III). Установлено, что повышение
концентрации алюминия в шихте приводит к изменению продуктов.

УДК 622.285:331.103.3. КРУПНИК Л.А., КЛИМОВ А.Ю., КЛИМОВА Н.Ю. Определение длительности рабочих операций
при передвижке крепи на основе хронометражных наблюдений.

Разгрузка, передвижение и распор – основные рабочие операции в секциях
механизированной крепи. Но предусмотрено выполнение дополнительных
рабочих действий, которые совершаются параллельно с основной операцией
или отдельно. В качестве критерия эффективности механизированной крепи
принят показатель, в наибольшей степени отражающий производительность,
– длительность цикла работы механизированной крепи. Хронометражные
наблюдения за работой механизированных угледобывающих комплексов на
шахтах Карагандинского угольного бассейна позволили установить
случайный характер продолжительностей отдельных рабочих операций цикла
передвижки крепи, а также законы их распределения. В большинстве
случаев они оказались произвольными. В процессе эксперимента определена
доля каждой рабочей операции в цикле передвижки. Наиболее
продолжительными (более 50 %) являются операции по передвижке секции
крепи и перемещению секций конвейера.

УДК 622.271. САБДЕНБЕКУЛЫ О., ЖУНУСОВА Г.Е., СТАРОСТИНА О.В., ОЛЕНЮК
С.П. Определение границ зон
деформаций породного массива.

Изложены основы методики построения границы зоны возможных деформаций
массива при комбинированном способе отработки месторождений полезных
ископаемых. Для Акжальского месторождения проведен анализ прочностных
свойств различных пород. В результате анализа были получены паспорта
прочности. По паспортам прочности были отстроены кривые скольжения в
массиве горных пород. А также установлены значения углов сдвижения для
исследуемых пород. На основании полученных данных была определена
граница зоны возможных деформаций в условиях Акжальского месторождения.
Выявлены особенности взаимного влияния подземной и открытой системы
разработки при их комбинировании, что имеет огромное значение при
проектировании горных предприятий и планировании горных работ.

УДК 622.831. ДЕМИН В.Ф., ПОРТНОВ В.С., ДЕМИН В.В., СМАГУЛОВА А.С. Определение области первоначального
расслоения приконтурных пород для прогноза устойчивости пород кровли и
боков подготовительных выработок.

Произведено определение технологического расслоения горных пород.
Результаты выполненных аналитических и экспериментальных исследований
показали их относительную сходимость по деформационным характеристикам.
Для более полного использования несущей способности комбинированной
крепи и повышения устойчивости выработки в зоне опорного давления
целесообразно применение ограниченно податливой с переводом в жесткий
режим эксплуатации анкерной крепи. Анкера связывают отдельные
малосвязанные слои пород в единую грузонесущую конструкцию составной
плиты, тем самым увеличивают сцепление и трение между слоями.
Исследования позволили установить степень влияния горнотехнологических
факторов на эффективность применения анкерного крепления в выемочных
выработках.

УДК 622.831.325.3. БРЮХАНОВ Д.А., АВДЕЕВ Л.А. Разработка специализированного контроллера
параметров дегазации на вакуум-насосной станции.

Разрабатываемый специализированный контроллер входит в состав
автоматизированной системы контроля параметров метановоздушной смеси в
трубопроводах дегазационной вакуум-насосной станции (ВНС). К таким
параметрам относятся: концентрация метана, давление в трубопроводе, а
также скорость (расход) и температура смеси. Автоматизированная система
контроля параметров дегазации предназначена для организации
автоматизированного рабочего места (АРМ) оператора ВНС. АРМ
представляет собой персональную ЭВМ, в которой функции обработки и
хранения информации, а также рабочий интерфейс могут обеспечиваться при
помощи SCADA-системы либо с помощью специально разрабатываемого
графического приложения.

УДК 622.271. ОЛЕНЮК С.П., ЖУНУСОВА Г.Е., НИЗАМЕТДИНОВ Ф.К., СМАГУЛОВА
А.С. Разработка трехмерной модели
Акжальского месторождения.

Изложены основные положения трехмерного моделирования месторождений с
применением современных компьютерных технологий. Разработана 3 D-модель
рудных тел Акжальского месторождения. Она позволяет оперативно решать
не только горно-технические задачи, но и открывает широкие перспективы
для исследования. Совершенствование методов исследований заключается в
усложнении исследуемых моделей и учете все большего количества
необходимых параметров. Это предполагает создание трехмерных моделей,
приближенных к фактической горно-геологической ситуации исследуемого
месторождения. На основе трехмерной модели определяются такие линейные
и угловые величины, как мощности, направления падения и простирания
рудных тел в любой интересующей нас плоскости. Трехмерное моделирование
несет существенные преимущества для исследований в области геомеханики
и геометризации месторождений.

УДК 622.232:519.872. КЛИМОВА Н.Ю., КЛИМОВ А.Ю. Применение теории массового обслуживания
для оценки эффективности модернизации механизированного угледобывающего
комплекса.

Недостатком работы современных механизированных комплексов по добыче
угля в подземных условиях является отставание передвижки линейных
секций крепи на новую дорогу вслед за движущимся комбайном. Устранить
этот недостаток можно за счет модернизации гидропривода
механизированного комплекса, либо путем замены штатной насосной станции
на более производительную, либо путем применения
насосно-аккумуляторного привода передвижки крепи и конвейера.
Сравнительный анализ эффективности этих двух способов модернизации
выполнен с использованием основных положений теории массового
обслуживания. При этом длительность работы механизированных комплексов
со штатной насосной установкой определялась в процессе хронометражных
наблюдений, а продолжительность выполнения рабочих операций при
использовании насосно-аккумуляторного привода передвижки и новой
насосной станции устанавливалась путем моделирования. В результате
проведенных исследований найдены статистические характеристики процесса
передвижки крепи соответственно при штатном насосном;
насосно-аккумуляторном и новом насосном приводах. Наиболее важной
характеристикой является вероятность отказа в обслуживании поступившего
требования, что равносильно простою комбайна и потере
производительности комплекса. Сравнительный анализ показал, что
наиболее рациональный путь модернизации – это замена штатной насосной
станции на более производительную и использование
насосно-аккумуляторного привода при групповой передвижке секций
конвейера.

УДК 666.972.16. БАЙДЖАНОВ Д.О., КРОПАЧЕВ П.А., ТОКАНОВ Д.Т. Реологические свойства модифицированного
бетона.

Рассмотрены модификаторы МБК-7, МБП-14 и КМ-21, которые позволяют
регулировать вязкопластические свойства бетонных смесей, повышая
подвижность макрочастиц относительно друг друга. Это оказывает
положительный эффект на технологические свойства при экструзии и
формовании изделий и формования их структуры в процессы твердения.
Установлено, что наиболее оптимально содержание в композиции 3,0 масс.%
модификатора, содержащего МБК-7, МБП-14 и КМ-21. Также установлено, что
на реологические свойства заметное влияние оказывает модификатор,
содержащий кремнийорганическую добавку. Эксперименты показали, что при
В/Ц=0,28-0,30 технологические и реологические свойства наиболее
оптимальны для экструзионного формования.

УДК 666.972.16. КОЛЕСНИКОВА И.В. Применение
гиперпластификаторов для повышения подвижности гипсовых растворов.

Рассмотрены результаты исследований по сравнительной эффективности
действия добавки нафталинформальдегидного пластификатора С-3
российского производства, который относят к добавкам 3-го поколения, и
добавки «Melflux» германского производства, который относят к
пластификаторам 4-го поколения. Действие этого пластификатора основано
на совокупности электростатического и стерического (пространственного)
эффектов. Последний достигается с помощью боковых гидрофобных
полиэфирных цепей молекулы поликарбоксилатного эфира. За счет этого
водоредуцирующее действие таких гиперпластификаторов в несколько раз
сильнее, чем у обычных. В зависимости от условий синтеза получают
поликарбоксилаты с различными длинами боковых полиэфирных цепочек. Это
позволило фирмам создать материалы с разным соотношением стерического
эффекта и анионной активности. При добавке 1,5 % суперпластификатора
С-3 водопотребность гипсового теста снижается на 13,3 %, в то время как
при добавке 0,4-0,7 % гиперпластификатора Melflux – В/Г смеси
составляет соответственно всего 0,39-0,3, что соответствует значению
водогипсового отношения лучших сортов высокопрочного гипсового вяжущего
-модификации.

УДК 666.972.16. РАХИМОВ М.А., СЕРОВА Р.Ф., РАХИМОВА Г.М. Реологические свойства бетонов с
органоминеральным модификатором типа ОМД-М.

Представлены результаты реологических исследований влияния
гидрофобизирующих органоминеральных модификаторов на качество цементных
материалов. Приведены результаты опытов по определению влияния
дозировок органоминеральных модификаторов на изменение величины
нормальной густоты цементного теста. Определены сроки схватывания
цементных материалов и влияние на них органоминеральных и
гидрофобно-пластифицирующих модификаторов. Проанализировано влияние
органоминерального модификатора на изменения кинетики пластической
прочности цементного теста. Оценены вязкопластические свойства
цементных паст при ударно-динамическом воздействии. Проведен
комплексный анализ полученных результатов и определены оптимальные
дозировки предлагаемых модификаторов. Сделан вывод, что наилучшие
реологические характеристики показывает бетон с использованием
органоминеральной добавки ОМД-МС.

УДК 622.693. МАЛЫБАЕВ С.К, ТОГИЗБАЕВА Б.Б., КЕНЕСБЕК А.Б. Влияние физико-механических свойств руды на
потерю сыпучести.

Рассматриваются вопросы влияния физико-механических свойств медной руды
на потерю сыпучести горной массы и на ее слеживаемость. Установлено,
что повышение влажности крупнокускового материала приводит к росту
вертикального давления. Рост влажности мелкого материала
характеризуется снижением вертикального уплотнения и увеличения
бокового распора. Исследованиями, проведенными для бункеров, определили
влияние размеров на величину нормального давления. Установлено, что
правильно выбранная конструкция питателя и режим его работы также
оказывают существенное влияние на истечение сыпучего материала из
бункера. Наилучшие результаты дает использование вибрационных питателей.

УДК 691.3. САДУАКАСОВ М., АЙТЖАНОВ М., БАЙДЖАНОВ Д. Шлакопортландцемент с высоким содержанием
шлака для монолитного бетона.

В работе приведены результаты исследования получения модифицированного
шлакопортландцемента. Путем модификации и корректировки технологии
состава марка шлакопортландцемента достигает сортов от Д30 до Д80.
Расмотрены сравнительные результаты экспериментов модифицированного
шлакопортландцемента с содержанием клинкера от 80 % до 20 %. При
проведении эксперимента использовался гранулированный доменный шлак АО
«АрселорМиттал Темиртау» и комплекс химических добавок. В качестве
вяжущего использовали портландцемент АО «ЦентралАзияЦемент». В
результате проведенных исследований достигается улучшение всех
физико-механических свойств модифицированного шлакопортландцемента,
удешевление себестоимости производства вяжущего. Согласно расчетам с
учетом стоимости добавок и других затрат, при выпуске модифицированного
шлакопортландцемента по сравнению с портландцементом Д20 достигается
экономия в 2,5 раза.

УДК 331.57(574)=512.122. ТАЖИБЕКОВА К.Б.
Роль программы «Дорожная карта» в решении проблем бедности и
безработицы.

Рассмотрены основные макроэкономические проблемы, такие как бедность и
безработица. Раскрыта проблема безработицы, которая является основным
фактором возникновения бедности. Проанализированы показатели уровня
бедности, пособий, выплачиваемые низшим слоям населения, а также
состояние рынка труда. Указана особая роль программы «Дорожная карта» в
решении этих проблем. Показано, что повышение уровня пенсий, пособий и
заработной платы работников бюджетных организаций напрямую влияет на
снижение уровня бедности в стране. Рекомендованы мероприятия по
совершенствованию деятельности государственных органов по снижению
бедности. Особо отмечена роль негосударственных органов и профсоюзов в
решении проблем снижения бедности и безработицы.

УДК 621.365:369.045. ХАЦЕВСКИЙ К.В.
Создание установок для электрофизической обработки жидкостей в
электромагнитных полях.

Рассматриваются вопросы создания новых высокоэффективных установок для
электрофизической обработки жидкостей в электромагнитных полях.
Исследование и разработка методов расчета индукционных систем нагрева
жидкостей позволили создать электротехнологические установки нового
типа, в которых за счет интенсификации электродиффузии и термодиффузии
в десятки и сотни раз увеличивается скорость протекания химических
реакций. Это позволяет осуществлять новые электротехнологические
процессы: переработка жидких отходов, снижение жесткости воды,
опреснение морской воды. При анализе рабочих режимов обработки жидкости
в рассматриваемых устройствах были выделены три одновременно
протекающих взаимосвязанных процесса. 1. Нагрев и принудительное
движение жидкости в рабочем объеме за счет перепада давлений жидкости
на входе и выходе устройства. 2. Нагрев и конвективное движение
жидкости при взаимодействии непосредственно с нагревающей поверхностью
и реализацией различных режимов (нагрев в температурной области без
насыщения, нагрев при объемном, поверхностном или пузырьковом кипении с
одновременным протеканием термохимических процессов). 3. Движение
катионов и анионов за счет объемно распределенных электромагнитных сил,
действующих локально на паропроводящую смесь в рабочем пространстве
индукционных систем нагрева (электромагнитное вихревое перемешивание),
с одновременной интенсификацией термохимических процессов в
электромагнитном поле.

УДК 621.315.616.9039.83. БЕКМАГАМБЕТОВА К.Х. Высоковольтные кабели с изоляцией из
полиимидных пленок.

Рассмотрены материалы, применяемые при проектировании современных
высоковольтных кабелей. Даны сравнительные характеристики наиболее
перспективных изоляционных материалов – полиимидов зарубежного и
отечественного производства. Приведены расчетные значения допустимой
напряженности электрического поля в кабеле на 220 кВ с полиимидной
изоляцией алициклического строения и толщина изоляции данного кабеля.
Доказана, что изоляция из полиимидных пленок ПИФАБ по электрическим и
механическим характеристикам не уступает существующей полиимидной
изоляции ароматического строения и может быть использована при
проектировании и производстве высоковольтных электрических кабелей.
Применение полиимидной пленочной изоляции ПИФАБ дает возможность
снизить толщину в 4-10 раз по сравнению с бумажно-масляной изоляцией.
Применение изоляции на основе пленок ПИФАБ позволяет существенным
образом повысить технико-экономические характеристики современных
кабелей.

УДК 658.26. САГИТОВ П.И., САДЫКБЕК А.Т. Подтверждение соответствия качества
электрической энергии и защита прав потребителей.

Нормативные документы в области электроэнергетики и электротехники,
используемые в странах СНГ, в том числе ГОСТ 13109-97, относят вопросы
качества электрической энергии к общей проблеме обеспечения
электромагнитной совместимости технических средств. Впервые в
Казахстане предлагается ввести электрическую энергию в соответствии с
законами РК в перечень хозяйственных товаров, подлежащих обязательной
сертификации. Обосновывается необходимость разработки национального
стандарта, гармонизированного с межгосударственным и международным
стандартами, устанавливающего показатели и нормы качества энергии в
электрических сетях систем электроснабжения общего назначения
переменного 3-фазного тока частотой 50 Гц в точках, к которым
присоединяются электрические сети, находящиеся в собственности
различных потребителей. Предложено разработать методику измерения
качества электроэнергии в системах электроснабжения. Необходимо создать
орган по подтверждению соответствия качества электрической энергии как
товара, продаваемого энергоснабжающей организацией потребителю.

УДК 622.416:681.518. ГЕРЦЕН Д.В., АВДЕЕВ Л.А. Исследование показателей надежности
автоматизированной системы контроля рудничной атмосферы для угольных
шахт.

В настоящее время на шахтах УД АО «АрселорМиттал Темиртау»
эксплуатируются две автоматизированные системы аэрогазового контроля:
1) централизованная система контроля «Безопасность». Данной системой
оснащены следующие шахты: «Тентекская», «Абайская», «Саранская», им.
В.И. Ленина, им. Т. Кузембаева, им. Костенко. 2) система АГК с
применением промышленных логических контроллеров (ПЛК) фирмы «Davis
Derby» (Великобритания), датчиков концентрации окиси углерода, газа
метана и скорости воздуха в выработке фирмы «Woelke Industrieelektronik
GMBH» (Германия), а также датчик скорости воздуха в вентиляционном
ставе фирмы «Ингортех» (Россия). Название системы и ее условное
обозначение – автоматизированная система контроля рудничной атмосферы
(АСК РА). Данной системой в 2009 году были оснащены две шахты УД АО
«Арселор Миттал Темиртау»: «Шахтинская» и «Казахстанская». Приводятся
результаты исследования показателей надежности АСУ «Безопасность» и АСК
РА.

УДК 681.323.697.34. БРЕЙДО И.В., ТОМИЛОВА Н.И. Автоматизированная информационная система
поддержки принятия решений для управления теплоснабжением мегаполиса.

Для решения проблем энергосбережения и повышения надежности систем
теплоснабжения мегаполисов (СТМ), наряду с внедрением новых технологий
производства, идет процесс оснащения их автоматизированными
информационными системами поддержки принятия решения (СППР) для
управления технологическим и организационным процессами эксплуатации и
проектирования ТСМ. Специфический характер архитектуры системы
управления СТМ вытекает из масштабной распределенности её
технологических объектов. Особенность архитектуры системы управления
СТМ предопределяет многоуровневый объектный подход к построению систем
управления. Каждому уровню управления соответствует один или несколько
технологических объектов управления. Информационно-графическая система
(ИГС) ТГИД является автоматизированной информационной СППР первого
уровня управления СТМ. ИГС ТГИД представляет собой пример интеграции:
автоматизированной информационной системы, данных на основе
географической информации, данных СТМ и системы имитационного
моделирования статических теплогидравлических режимов работы СТМ. Как
следствие, информационное пространство ИГС ТГИД представлено
несколькими подбазами.

УДК 622.232.72.001.24-52. ПАРШИНА Г.И., ФЕШИН Б.Н. Критерии оценки качества знаний персонала
инженерных служб электротехнических комплексов горно-рудных предприятий.

Рассматриваются критерии оценки качества знаний R персонала
электротехнических служб, обеспечивающих эффективное функционирование
электрооборудования добычных участков угольных шахт. С целью
определения R выбраны перспективные варианты электротехнических
комплексов (ЭТК) добывающих участков угольных шахт. Сформулированы 24
целевые функции С управления ЭТК. Введены трехмерные множества системы
вопросов (СВ) и системы ответов (СО), составляющих базу знаний
персонала электротехнических служб (ЭТС) горно-рудных предприятий. С,
СВ и СО позволяют поставить задачу построения математических моделей
эталонных знаний отдельных представителей и ЭТС в целом. Выведена
зависимость R от целевой функции С. Предложен механизм оценки знаний
персонала электротехнических служб горно-рудных предприятий.

УДК 656.2(073):658.7. МУРЗАБЕКОВА К.А. Система
моделей оценки крупномасштабных транспортных проектов.

Описанная система моделей имеет эмпирико-прикладной характер, поэтому
при ее применении большую роль играют интуиция и субъективные суждения
экспертов. Различия между функциональными характеристиками
конкурирующих вариантов объекта образуют проблему, а наиболее
эффективный вариант ее разрешения и определяет предпочтительную
целостную «систему для решения проблемы» – новую железную дорогу с
соответствующим набором элементов и связями между ними. Такой подход
предоставляет широкие возможности для конструирования объектов с
желаемыми свойствами. При этом система понимается как совокупность
взаимосвязанных переменных, представляющих те или иные свойства,
характеристики объекта проектирования. В этой трактовке понятие системы
практически смыкается с понятием модели. Важно подчеркнуть, что модели
представляются как инструмент не только комплексного анализа, но и
многоаспектного, интегрального синтеза объектов проектирования и оценки.

УДК 331.4(574). АЛЕКСЕЕВ В.Г., ЖАЛКОВСКИЙ В.В., НАМАНБАЕВА Ж.А.,
АЛЕКСЕЕВА Т.М., ШАРИПОВА С.А. Разработка
комплексного исследования опасности производственной среды и управления
профессиональными рисками.

Реалии современного общества требуют взглянуть на проблему управления
профессиональными рисками по-новому. Наряду с изучением организационных
возможностей снижения профессиональных рисков, предлагается учитывать
такие новые механизмы управления безопасностью труда, как обязательное
страхование профессиональных рисков, самостоятельность предприятий в
определении стратегии своей деятельности, региональные рычаги влияния
на состояние охраны труда. Актуальность работы определяется как
перманентной актуальностью проблемы безопасности труда на предприятиях,
так и появлением новых возможностей в управлении профессиональными
рисками, до настоящего времени системно не исследовавшихся в науке. В
целом решаемая научная проблема включает в себя ключевые аспекты
концепции сохранения трудового потенциала страны и повышения
эффективности его использования.

УДК 621.315.616.9039.83. БЕКМАГАМБЕТОВА К.Х. Распределение напряженности электрического
поля в высоковольтных кабелях c изоляцией из полиимидов алициклического
строения.

Приведены параметры электрического кабеля, рассчитанные с новой
изоляцией из полиимидов алициклического строения (ПИФАБ) на 500 кВ с
разными сечениями и показаны для сравнения габаритные размеры кабелей
на такое же напряжение с изоляцией из сшитого полиэтилена. Рассчитаны
распределения напряженности электрического поля. Установлено, что
толщина изоляции кабеля, изолированного полиимидной пленкой ПИФАБ,
почти в 3 раза меньше, чем при изоляции из сшитого полиэтилена. Это
соответственно изменяет вес и габариты кабеля также в 3 раза.
Напряженность электрического поля кабеля у жилы имеет максимальное
значение, близкое к допустимой рабочей напряженности. Распределение
напряженности по толщине изоляции соответствует общепринятым
закономерностям.

УДК 669.777: [546.244+536.63]. РУСТЕМБЕКОВ К.Т. Калориметрия нового дителлуритоцинката
кальция.

Впервые твердофазным способом из оксидов теллура (IV), цинка и
карбоната кальция синтезирован новый теллурит кальция-цинка.
Индивидуальность соединения контролировалась методами рентгенофазового
и химического анализов. Методом динамической калориметрии в интервале
298,15-673 К исследована изобарная теплоемкость, на основе которой
выведены уравнения зависимости и определены термодинамические функции.
На графике зависимости при 348 и 473 К обнаружены резкие аномальные
скачки, связанные, вероятно, с фазовыми переходами второго рода.
Наличие фазового перехода II-рода на кривой теплоемкости дает
возможность предложить что данное соединение может обладать уникальными
электрофизическими свойствами. Результаты исследований могут
представлять интерес для направленного синтеза халькогенитов с
заданными свойствами, физико-химического моделирования химических и
металлургических процессов с участием соединений теллура. Полученные
впервые термодинамические данные нового теллурита кальция-цинка могут
служить исходными данными для фундаментальных справочников и
информационных банков по термодинамическим константам неорганических
веществ.

УДК 622.711. ХМЫРОВА Е.Н. Разработка
мониторинга технического состояния сооружений на основе современных
высокоточных маркшейдерско-геодезических приборов.

Целью мониторинга путем проведения систематического
маркшейдерско-геодезического контроля является обеспечение надежности,
безопасности и функциональной пригодности эксплуатируемых сооружений;
аннализ напряженного состояния, деформаций и перемещений конструкций;
наблюдения за общими деформациями и трещинами отдельных элементов
эксплуатируемых сооружений. Методика обработки и анализ результатов
мониторинга включает комплексные инструментальные
маркшейдерско-геодезические измерения различных параметров сооружений,
учитывая их конструктивные особенности. Система
маркшейдерско-геодезического мониторинга основана на инструментальных
геодезических наблюдениях за смещениями и деформациями контрольных
наблюдаемых точек и за пространственными изменениями сооружений в
целом. Для проведения мониторинга и комплексной оценки технического
состояния сооружений использовались электронные высокоточные
современные геодезические приборы. По результатам геодезических
измерений выполнялась оценка точности в каждой серии наблюдений.
Производство систематических наблюдений осуществлялось лазерным
сканером Scanstation, который позволяет повысить скорость работ и
уменьшает трудозатраты на полевые работы.

Болон реформалары контекстінде жоғары білім беру сапасын қамтамасыз
етудің еуропалық аспектілерін дамыту динамикасы қарастырылған. Сапа
жоғары білімнің ұтқырлығы, бірлескендігі және тартымдылығы шартының
негізін құрайтын «ең маңызды тас» ретінде, жалпы еуропалық жоғары білім
кеңістігін құру негізі ретінде анықталған. Болон процесінің «сапа
мәдениетінің» дамуын ынталандыратын және ЖОО институционалдық
теңдессіздігіне шек қоймайтын сапаны қамтамасыз етудің конструкциялық
процедураларын енгізу міндетін қоятыны көрсетілген. Сапаны қамтамасыз
етудің базалық әдіснамалық құраушыларына қатысты пікір тудырылған.
Сапаны қамтамасыз етудің еуропалық жүйесіне көп деңгейлі амал тән
болады, оған ЖОО деңгейінде сапаның ішкі кепілдігінің сенімді жұмыс
істейтін жүйесі, білім беру бағдарламаларының сапасын ұлттық деңгейде
сараптаудың және еуропалық деңгейде сыртқы сараптаудың тиімді жұмыс
істейтін жүйесі кіреді. Жаһандандыру және жаппай жоғары білім беру
жағдайларында аккредиттеудің келісілген процедураларын тудырудың
маңыздылығы атап көрсетіледі, оның басты тағайындалуы – қоғамға, жұмыс
берушіге және білім алушыға бағдарланған жоғары білім беру сапасының
стандарттарын дамыту. Қазақстанның Болон процесі шеңберінде жоғары
білімнің сапасын қамтамасыз ету бөлігіндегі ықпалдасқан әрекеттері
туралы ақпарат берілген.

ӘОЖ 004.087. ҮМБЕТОВ У., ДЬЯКОНОВА Е.Т.
Жобаланатын электрондық оқулықтардың қолданылғыштығын қамтамасыз ету.

Электрондық оқулықты (ЭО) жобалау кезінде негізінде талап етілетін
функционалдық мүмкіндіктерді іске асырудан басқа оның барынша ыңғайлы
қолданылуын қамтамасыз ету маңызды болып табылады. ЭО әзірлеуді
бастаудың алдында пайдаланылатын прототиптерді тестілеуді жүргізу
мақсатқа сәйкес болады. Бұл олардың әзірленетін жобада есепке алынуы
мүмкін болатын жетістіктері мен кемшіліктерін айқындауға мүмкіндік
береді. Бұл жағдайда соңғы өнім көп дәрежеде өзінің тағайындалуына,
қойылған мақсаттары мен міндеттеріне жауап беретін болады. ЭО сапасын
және қолайлылығын бағалаудың аяқтаушы кезеңінде ЭО жұмыс істеуі мен
пайдаланылуының барлық аспектілерін қамтитын бақылау критерийлерінің
тізбесі бойынша кешенді тестілеу жүргізу ұсынылады. ЭО сапасын,
тиімділі мен қолайлылығын түпкілікті бағалау өндірістік сынау
жүргізуді, яғни оны ЭО бейіні бойынша жоғары білікті маманның
тестілеуін талап етеді. ЭО сапалы ұйымдастыруды және дизайнын
қамтамасыз етуге ұсынылатын әдістемелік аспектілер мен амалдар
электрондық оқыту ресурстарының басқа түрлеріне таралуы мүмкін.

ӘОЖ 004:378.147. ЭМ Г.А., ВОЙТКЕВИЧ С.В., МАКАРЕНКО Н.В. Электртехникалық бейінді мамандарды даярлау
кезінде ақпараттық технологияларды қолдану тәжірибесі.

ҚарМТУ-дың «Өндірістік процестерді автоматтандыру» кафедрасында
инженерлік бейінді мамандарды даярлау кезінде ақпараттық
технологияларды пайдалану арқылы арнайы пәндерді оқыту тәжірибесі
көрсетілген. Бір жағынан, кәсіптік сипатты оқу жұмыстарын
автоматтандыру зерделенетін объектілердің және математикалық
(имитациялық) модельдердегі процестердің қасиеттерін аса терең түсіну,
параметрлік зерттеулер жүргізу және оңтайландыру үшін алғышарттар
тудырады. Екінші жағынан, кәсіптік қызметті автоматтандыру жүйелерін
түсініп қолдану ЖОО кіші курстарының студенттері әлі иеленбейтін,
айтарлықтай жоғары біліктілікті талап етеді. Олар көп жағдайда
автоматтандырылған жүйелердің тек аппараттық және программалық
компоненттерін ғана табысты иеленеді, ал математикалық модельдерді құру
және компьютерлік есептеулер нәтижелерін талдау мәселелерімен
байланысты пәндік саладағы кәсіптік біліктілік баяу өседі, не болмаса
мүлде болмайды. Оқытуда компьютерлерді пайдалану мамандарды нақты
пәндік бағытта даярлауға кедергі келтірмеуі тиіс, басқаша айтқанда,
физикалық құбылыстарды компьютер экранында модельдік көрсетумен ғана
ауыстыру жарамайды. Инженерлік бейінді мамандардың кәсіби даярлығын
компьютерлендірудің екі жақты сипаты оқу процесінде кәсіби қызметті
автоматтандыру жүйелерін қолдану әдістемесі және олардың оқытуды
қолдаудың басқа құралдарымен ұтымды үйлесуі туралы ойлануға мәжбүр
етеді. Инженерлік бейінді мамандарды сапалы даярлау қазіргі заманғы
инженерлік технологияларды «темірмен» қатар дұрыс қолданғанда ғана
мүмкін болады.

ӘОЖ 669.779.052:553.322. МҰХТАР А.А., КИМ В.А., ӘЛЖАНОВ М.Қ., ЖҮНІСОВА
К.Э. Мұнай қалдықтарының Лисаковск
КМК күйдіру процесіне әсерін зерделеу.

Қоңыр теміртас концентратының термиялық сусыздану процесі зерттелген.
Процесс ауыр мұнай қалдығының қатысуымен жүзеге асырылған. Термиялық
өңдеу өнімдерінің күшті магниттік қасиетті иеленетіні анықталған.
650-700 0С интервалында сусыздану және магниттелу процестері аса жоғары
жылдамдықпен өтеді. Күйдіру өнімдерін магниттік байыту мүмкіндігі
зерделенген. Өртенділерді магниттік байыту арқылы құрамында 61,16%
темір бар концентрат алынған. Байыту өнімдерінің фазалық құрамы
зерделенген.

ӘОЖ 622.232-8. КЛИМОВ Ю.И., САТЛЕР О.Н., БОНДАРЕНКО А.С. Сараптық бағалау негізінде гидробалғалардың
типаждық қатарын таңдау.

Мақала жыныстық шойтастарды бұзуға арналған гидробалғалардың типаждық
қатарын таңдау үшін сараптық жүйені әзірлеуге арналған. Сараптама
мақсатты функциялар мәндерін бағалау негізінде шойтастардың бұзылуы
бойынша көп факторлы эксперименттің нәтижелері бойынша жүргізіледі,
мақсатты функциялар ретінде бұзу үшін қажетті соққылар саны, соққы
энергиясын шойтасқа берудің ПӘК-і және бұзылудағы меншікті энергия
шығындары пайдаланылады. Сонымен бірге ранжирлеу әдісімен мақсатты
функциялардың салмақтық коэффициенттері және сарапшылар шешімінің
келісілгендігі дәрежесін көрсететін конкордация коэффициенті алдын ала
анықталады. Әзірленген программаға «Expert» және «Client» екі модулі,
сондай-ақ типаждық қатардағы элементтер санын өзгертуге мүмкіндік
беретін сүзгі кіреді. Деректер базасына көп факторлы эксперимент
нәтижелерінен басқа гидробалғалар туралы ақпарат, олардың техникалық
сипаттамалары туралы мәліметтер кіреді. Деректер базасы, сондай-ақ
сараптама жүргізу ережелері қажеттілігіне қарай, яғни гидробалғалардың
типаждық қатарын таңдау үшін елеулі маңызы бар жаңа мәліметтердің
түсуіне қарай өзгеруі мүмкін.

ӘОЖ 622.342. ТҰРСЫНБАЕВА Ә.К. Алтынды
алғашқы рудалардан перколяциялық ерітінділеу.

Алтынды Васильковск кен орнының алғашқы рудаларынан үймелік ерітінділеу
процестерін зерттеу нәтижелері келтірілген. Зерттеулер негізінде автор
алтынның құрамы төмен алғашқы рудаларды үймелік ерітінділеуді
қаттамаларда жүргізуді ұсынады. Қаттамалар ірілігі 10 мм-ден аспауы
тиіс болатын материалдан қатталған. Бұл 51%-ға дейін мақсатты металды
алуға мүмкіндік береді. Үйме массивінде ұсақ түйірлі руданың екі және
одан көп қабатын құру қажет. Ірілігі -2,0 және +0,5 мм, биіктігі 50-120
мм. Олар қаттама қимасы бойында гидродинамикалық ағынның үлестірілуін
қамтамасыз етті.

ӘОЖ 621.771.23.68. НАЙЗАБЕКОВ А.Б., ТАЛМАЗАН В.А., АХМЕТГАЛИНА Н.В. Слябтарды қыздырудың регрессиялық
модельдері.

«АрселорМиттал» АҚ ЛПЦ-1 НШПС-1700-де илемдеудің алдында слябтарды
қыздыру әдістемелік пештерде жүзеге асырылады. Пештер – әдістемелік,
екі пісіру және жасыту аймақтары бар төрт аймақты. Осы жұмыстың мақсаты
– әдістемелік итеру пешінде слябтарды қыздыру процесінің математикалық
моделін алу. Модельдер слябтарға тән қималардағы температураны пеш
аймақтарындағы температурамен және қыздыру уақытымен байланыстыратын
регрессия теңдеулері түрінде құрылды. Жоспарланатын эксперимент әдісі
және Deform 3D программалық кешенінде іске асырылған шеткі
элементтердің сандық әдісі пайдаланылды. Слябтарға тән қималардағы
слябтардың жылулық күйін сипаттайтын регрессияның барабар сызықтық
теңдеулері алынды. Теңдеулерді берілген режим бойынша қыздырғанда және
қыздыру режимдерін оңтайландыру кезінде әдістемелік пештен шыққанда
слябтардың жылулық күйін болжау үшін пайдалануға болады.

ӘОЖ 669.213:66.094.6. ВОРОБЬЕВ А.Е., ТҰРСЫНБАЕВА Ә.К., ПОРТНОВ В.С.,
МАУСЫМБАЕВА А.Д., ЮРОВ В.М. Түйіршік
өлшемді құрамның алтынды үймелік ерітінділеу процесіне әсері.

Құрамында алтын бар руданың оңтайлы ұсақталуын анықтаудың
термодинамикалық моделі ұсынылады. Модель кез келген металл үшін
жарамды. Ұсақталудың оңтайлы өлшемі минералдың беттік тартылуының
эксперименттік мәні бойынша анықталады. Минералдың беттік тартылуы
авторлар ұсынған әдістеме бойынша анықталады. Уатудың ұтымды
дәрежесінің рудадағы алтынның құрамына өзара байланысы қарастырылған.
Ол алтын құрамының интервалы үшін мақсатқа сәйкес уатылу дәрежесінің
облысы -10,0 + 5,0 мм класына дейін тарылатынын көрсетеді.

ӘОЖ 622.236:004.42. КЛИМОВ Ю.И., САТЛЕР О.Н. Жыныстық шойтастарды бұзғанда мақсатты
функциялардың салмақтық коэффициенттерін есептеу.

Сынаның сағасына соққылық жүктеме көп мәрте түскенде жыныстық
шойтастарды алдын ала бұрғыланған шпурда орналасатын сыналы
құрылғылармен бұзу динамикасы көптеген факторларға байланысты болады,
олардың көбі зерделенетін процеске елеулі әсер етеді. Біз көп факторлы
жоспарлау кезінде аса маңызды бес факторды атап көрсеттік: шойтас
диаметрі; жыныстың созылуға кедергісі; шпур диаметрі; сыналы құрылғының
бұранда кескішінің ұзындығы және жеке соққы энергиясы. ANSYS LS-DYNA
программалық кешенін пайдалану арқылы жыныстық шойтастарды соққымен
бұзу бойынша көп факторлы экспериментті жүргізу нәтижесінде келесі
мақсатты функциялардың келесі мәндері алынған: шойтасты бұзу үшін
қажетті соққылардың саны; соққы энергиясын сыналы құрылғы арқылы
шойтасқа берудің ПӘК-і; бұзудың меншікті энергия шығындары. Шойтастарды
бұзу үшін пайдаланылатын соққылық құрылғы сипаттамасын таңдау барлық үш
мақсатты функцияның мәндері есепке алынып жүзеге асырылады, сонымен
бірге әрбір функцияның маңыздылығы дәрежесі салмақтық коэффициенттердің
көмегімен анықталады. Ранжирлеу әдісімен салмақтық коэффициенттерді
есептеу келтірілген. Сарапшылар ретінде көп факторлы эксперименттің
нәтижелері қабылданған. Сарапшылар тобын пайымдаудың келісілгендігінің
өлшемі конкордация коэффициентінің шамасы болып табылады. Біздің
жағдайымызда 25 сарапшы (жүргізілген эксперименттер саны бойынша) 3
сараптама объектісін (мақсатты функциялар саны бойынша) ранжирлейді.
Салмақтық коэффициенттерді нақтылау (жақсарту) үшін ол кезде аса жоғары
және төмен бағалар алынып тасталатын амал пайдаланылған.

ӘОЖ 669.779.052:553.322. МҰХТАР А.А. Термокатализдік
сусыздану өнімдерін және қоңыр теміртас концентратының сұйық
көмірсутегімен тотықсыздануын зерттеу.

Термокатализдік сусыздану өнімдерін және қоңыр теміртас концентратының
тотықсыздануын зерттеу нәтижелері келтірілген. Зерттеулерде
рентгенспектрлік микроталдау пайдаланылған. Сусыздану қыздыру әдісімен
жүргізілді. ГМК-дан гидраттық ылғалдың толық жойылуы анықталды.
Күкірт-қышқылдық ерітінділеу кезінде фосфордың тәртібі зерделенген.
Алғашқы ЛГМК және өртендінің жергілікті химиялық құрамы
рентгенспектрлік микроталдаумен зерделенген. Сондай-ақ кектегі
фосфордың қалдық құрамы анықталған.

ӘОЖ 669.4.04.003.18(47). ДИХАНБАЕВ Б.И. Газдарды энергия-химиялық шоғырлау –
«фазалар инверсиясының реакторы – құбырлы пеш» агрегатында
технологиялық режимді оңтайландырудың тиімді тәсілі.

Фазалар инверсиясы реакторының (ФИР) температурасы жоғары пайдаланылған
газдарының тотығу компоненттерін табиғи газдыңқосымша мөлшерімен
эндотермиялық өңдеу тәсілі «газдардың энергия-химиялық шоғырлануы»
(ГЭШ) деп аталған. ГЭШ процесінде пайдаланылған газдардың физикалық
энергиясы тотықсыздану газдарының химиялық энергиясына түрленеді.
Нәтижесінде құбырлы пеште қождың тотығуы және қатты қызуы жойылады.
Тотықсыздандыру газдарын ауа жылытқышта толық жағу үрлеу ауасының
температурасын жоғарылатады. ГЭШ режимі ФИР-да техникалық оттегіні
қолданудан бас тартуға мүмкіндік береді. ГЭШ тәсілі темірді оның
қождағы оксидтерінен екі сатылы алынуына жол ашады: Fe2O3, Fe2O4
құбырлы пеште FeO дейін қатты фазалы және FeO фазалар инверсиясы
реакторында Fe дейін сұйық фазалы тотықсыздандыру.

ӘОЖ 621:001.895. ЖЕТЕСОВА Г.С., ЫСҚАҚОВ Б.К. Нанокластерлік композитті жасау әдісінің
жалпы сипаттамасы.

Нанокластерлік композитті жасау әдісінің жалпы сипаттамасы
қарастырылады. Екі қорытпада да бос орындар арасындағы ара қашықтық
9-10 нм құраған жағдайда кластерлік композит түзіледі. Бұл материал
теңдессіз болып табылады, бірқатар қасиеттерді иеленеді және әзірше
аналогы жоқ. Жабдықтардың тозған және жаңа тораптарын берілген
материалмен беріктендіру пайдаланылу мерзімін елеулі ұлғайтады, бұл
маңызды экономикалық әсер береді. Эксперименттер көрсеткендей,
бақыланатын дифракциялық әсерлер материал қасиеттерінің қатты
өзгеруімен жалғасады. Сәулелендірілген қорытпаларда алғашқы үлгілермен
салыстырғанда микроқаттылықтың 2-3 есе ұлғаюы байқалады.

ӘОЖ 553.32:622.775. НАҒҰМАН П.Н. Аралас
күкірт-графиттік электродты қолдану арқылы шикізаттан марганецті алу.

Марганецті ерітіндіге алуды жоғарылатуға мүмкіндік беретін
перспективалы тәсілді іске асыру мүмкіндігі, атап айтқанда аралас
күкірт-графиттік электродты пайдалану арқылы шаймалау қарастырылған.
Марганецті құрамында марганец бар тотыққан шикізаттан шаймалау процесін
зерделеу үшін экспериментті математикалық жоспарлау әдісі қолданылған
болатын. Матрица 5 деңгейдегі 25 эксперименттен құралған. Зерделенетін
факторлар: ток тығыздығы, H2SO4 концентрациясы, ұзақтығы, температура,
С:Қ қатынасы. Жеке функциялар теңдеулері, жалпыланған теңдеулер,
корреляция және марганец пен темірді алу, сондай-ақ қышқылдың қалдық
құрамын алу үшін олардың маңыздылықтары коэффициенттері есептелген.
Жеке тәуелділіктерді және жалпыланған теңдеулерді талдау марганецті
ерітіндіге алуды жоғарылатуға аз шығындармен қол жеткізуге мүмкіндік
беретін құрамында марганеці бар шикізатты шаймалаудың оңтайлы шарттарын
анықтау үшін мүмкіндік береді.

ӘОЖ 669.782.641.315.592. СӘТБАЕВ Б.Н. Алюминий
ұнтағы қасиеттерінің шихтаның тұтанғыштығына әсер етуін зерделеу.

СВС-отқа төзімділерді өндіру кезінде пайдаланылуы мүмкін болатын, төрт
маркалы алюминий ұнтақтарының (АОД-1, ПА-4; екінші реттік АПВ және АКВ
екінші реттік алюминий түйірінің) қасиеттерін кешенді зерделеу бойынша
деректер келтірілген және олардың салыстырмалы сипаттамасы берілген.
Соңғы нәтижемен оларды салыстырмалы талдау жүргізілген. Үлгілердің
түйіршік өлшемді құрамын електі және микроскопиялық әдістермен зерделеу
жүргізілген. Аl-Cr2O3 қоспасы тұтанғыштығының заңдылықтары айқындалған.
Алюминий маркаларындағы жоғарыда аталған айырмашылықтардың
СВС-процестің дамуына әсері анықталған. Аталған алюминий ұнтақтарының
хром оксидімен (ІІІ) өзара әрекеттесуінің ерекшеліктері зерделенген.
Шихтадағы алюминий концентрациясы жоғарылауының өнімдердің өзгерісіне
әкелетіні анықталған.

ӘОЖ 622.285:331.103.3. КРУПНИК Л.А., КЛИМОВ А.Ю., КЛИМОВА Н.Ю. Хронометраждық бақылаулар негізінде
бекітпені жылжыту кезіндегі жұмыс операцияларының ұзақтығын анықтау.

Түсіру, жылжыту және керу – механикаландырылған бекітпе секцияларындағы
негізгі жұмыс операциялары. Бірақ негізгі операциямен параллель немесе
жеке жасалатын қосымша жұмыс әрекеттерінің орындалуы көзделген.
Механикаландырылған бекітпенің тиімділік критерийі ретінде аса көп
дәрежеде өнімділікті сипаттайтын көрсеткіш, – механикаландырылған
бекітпенің жұмыс циклінің ұзақтығы қабылданған. Қарағанды көмір
бассейнінің шахталарында механикаландырылған көмір өндіретін
кешендердің жұмысын хронометраждық бақылау бекітпені жылжыту циклінің
жеке жұмыс операциялары ұзақтығының кездейсоқ сипатын, сондай-ақ оларды
үлестіру заңдарын анықтауға мүмкіндік берді. Көптеген жағдайларда олар
ерікті болып шықты. Эксперимент процесінде жылжыту цикліндегі әрбір
жұмыс операциясының үлесі анықталған. Бекітпе секциясын жылжыту және
конвейер секцияларының орнын ауыстыру бойынша операциялар аса ұзақ (50
%-дан артық) болып табылады.

УДК 622.271. СӘБДЕНБЕКҰЛЫ О., ЖҮНІСОВА Г.Е., СТАРОСТИНА О.В., ОЛЕНЮК
С.П. Жыныстық массив деформациялары
аймақтарының шекараларын анықтау.

Пайдалы қазбалар кен орындарын қазымдаудың аралас тәсілі болғанда
массивтің мүмкін деформациялары аймағының шекараларын салу
әдістемесінің негіздері баяндалған. Ақжал кен орны үшін әр түрлі тау
жыныстарының беріктік қасиеттерін талдау жүргізілген. Талдау
нәтижесінде беріктік паспорттары алынған. Беріктік паспорттары бойынша
тау жыныстары массивінде сырғанау қисықтары салынған. Сондай-ақ
зерттелетін тау жыныстары үшін жылжу бұрыштарының мәндері анықталған.
Алынған деректер негізінде Ақжал кен орны жағдайларында мүмкін болатын
деформациялар аймағының шекарасы анықталған. Оларды қиыстыру кезінде
жер асты және ашық қазу жүйесінің өзара әсерінің ерекшеліктері
айқындалған, оның тау-кен кәсіпорындарын жобалау және тау-кен
жұмыстарын жоспарлау кезінде үлкен мәні бар.

ӘОЖ 622.831. ДЕМИН В.Ф., ПОРТНОВ В.С., ДЕМИН В.В., СМАҒҰЛОВА А.С. Төбе жыныстарының және даярлау қазбалары
бүйірлерінің орнықтылығын болжау үшін контур маңындағы тау жыныстарының
бастапқы қабатталу облыстарын анықтау.

Тау жыныстарының технологиялық қабатталуы анықталған. Орындалған
аналитикалық және эксперименттік зерттеулер нәтижелері олардың
деформациялық сипаттамалары бойынша салыстырмалы ұқсастығын көрсетті.
Аралас бекітпенің көтергіш қабілетін аса толық пайдалану және тірек
қысым аймағында қазбаның орнықтылығын жоғарылату үшін пайдаланудың
қатаң режиміне ауыстыру арқылы шектеулі икемді анкерлі бекітпені
қолдану мақсатқа сәйкес болады. Анкерлер тау жыныстарының аз
байланысқан жеке қабаттарын құрама плитаның бірыңғай жүк көтеретін
конструкциясына байланыстырады, сонымен бірге қабаттар арасындағы
ілініс пен үйкелісті арттырады. Зерттеулер тау-кен-технологиялық
факторлардың алу қазбаларында анкерлі бекітпені қолдану тиімділігіне
әсер ету дәрежесін анықтауға мүмкіндік берді.

ӘОЖ 622.831.325.3. БРЮХАНОВ Д.А., АВДЕЕВ Л.А. Вакуум-сорғы станциясындағы газсыздандыру
параметрлерінің арнайыландырылған контроллерін әзірлеу.

Әзірленетін арнайыландырылған контроллер газсыздандыратын вакуум-сорғы
станциясының (ВСС) құбырларындағы метан-ауа қоспасының параметрлерін
автоматтандырылған бақылау жүйесінің құрамына кіреді. Мұндай
параметрлерге метан концентрациясы, құбырдағы қысым, сондай-ақ
жылдамдығы (шығыны) және қоспаның температурасы жатады. Газсыздандыру
параметрлерін бақылаудың автоматтандырылған жүйесі ВСС операторының
автоматтандырылған жұмыс орнын (АЖО) ұйымдастыруға арналған. АЖО дербес
ЭЕМ білдіреді, онда ақпаратты өңдеу және сақтау функциялары, сондай-ақ
жұмыстық интерфейс SCADA-жүйесінің көмегімен не болмаса арнайы
әзірленетін графикалық қосымшаның көмегімен қамтамасыз етілуі мүмкін.

ӘОЖ 622.271. ОЛЕНЮК С.П., ЖҮНІСОВА Г.Е., НИЗАМЕТДИНОВ Ф.К., СМАҒҰЛОВА
А.С. Ақжал кен орнының үш өлшемді
моделін әзірлеу.

Қазіргі заманғы компьютерлік технологияларды қолдану арқылы кен
орындарын үш өлшемді модельдеудің негізгі ережелері баяндалған. Ақжал
кен орнының руда денелерінің 3 D-моделі әзірленген. Ол
тау-кен-техникалық міндеттерді жедел шешуге мүмкіндік беріп қана
қоймай, сонымен бірге зерттеу үшін үлкен перспективаларды ашады.
Зерттеу әдістерін жетілдіру зерттелетін модельдерді күрделілендіруден
және қажетті параметрлердің көп мөлшерін есепке алудан тұрады. Бұл
зерттелетін кен орнының нақтылы тау-кен-геологиялық жағдайына
жақындатылған үш өлшемді модельдерді құруды жорамалдайды. Үш өлшемді
модельдің негізінде руда денелерінің қуаты, құлау бағыттары және бізді
қызықтыратын кез келген жазықтықта созылуы сияқты сызықтық және
бұрыштық шамалар анықталады. Үш өлшемді модельдеудің геомеханика және
кен орындарын геометрияландыру саласында зерттеу үшін елеулі
артықшылықтары болады.

ӘОЖ 622.232:519.872. КЛИМОВА Н.Ю., КЛИМОВ А.Ю. Механикаландырылған көмір өндіретін кешенді
жаңарту тиімділігін бағалау үшін жаппай қызмет көрсету теориясын
қолдану.

Жер асты жағдайларында көмір өндіру бойынша қазіргі заманғы
механикаландырылған кешендер жұмысының кемшілігі бекітпенің сызықтық
секцияларын жылжытудың қозғалып келе жатқан комбайнның артынан жаңа
жолға қалуы болып табылады. Бұл кемшілікті механикаландырылған кешеннің
гидрожетегін жаңарту есебінен не болмаса штаттық сорғы станциясын аса
өнімді станцияға ауыстыру жолымен, не болмаса бекітпе мен конвейердің
сорғы-аккумуляторлық жетегін қолдану жолымен жоюға болады. Жаңартудың
осы екі тәсілінің тиімділігін салыстырмалы талдау жаппай қызмет көрсету
теориясының негізгі ережелерін пайдалану арқылы орындалған. Сонымен
бірге штаттық сорғы қондырғысы бар механикаландырылған кешендердің
ұзақтығы хронометраждық бақылау процесінде анықталды, ал жылжытудың
сорғы-аккумуляторлық жетегін және жаңа сорғы станциясын пайдалану
кезінде жұмыс операцияларын орындау ұзақтығы модельдеу жолымен
анықталды. Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде сәйкесінше штаттық сорғы;
сорғы-аккумуляторлық және жаңа сорғы жетектері болғанда бекітпені
жылжыту процесінің статистикалық сипаттамалары табылған. Аса маңызды
сипаттамасы түскен талапқа қызмет көрсетуден бас тарту ықтималдығы
болып табылады, бұл комбайнның бос тұруына және кешеннің өнімділігін
жоғалтуына тең. Салыстырмалы талдау көрсеткендей, жаңартудың аса ұтымды
жолы – бұл штаттық сорғы станциясын аса өнімді станцияға ауыстыру және
конвейер секцияларын топтық жылжыту кезінде сорғы-аккумуляторлық
жетекті пайдалану.

ӘОЖ 666.972.16. БАЙДЖАНОВ Ж.О., КРОПАЧЕВ П.А., ТОКАНОВ Д.Т. Өзгертілген бетонның реологиялық
қасиеттері.

МБК-7, МБП-14 және КМ-21 модификаторлары қарастырылған, олар бір-біріне
қатысты микробөлшектердің жылжымалылығын арттырып, бетон қоспаларының
тұтқыр-илемді қасиеттерін реттеуге мүмкіндік береді. Бұл экструзия және
бұйымдарды қалыптау кезінде технологиялық қасиеттеріне және олардың
құрылымдарын қатайту процестеріне қалыптауға оң әсер етеді.
Композицияда құрамында МБК-7, МБП-14 және КМ-21 бар модификатордың 3,0
масс.% аса оңтайлы құрамы анықталған. Сондай-ақ реологиялық қасиеттерге
құрамында кремний-органикалық қоспасы бар модификатор елеулі әсер
ететіні анықталған. Эксперименттер көрсеткендей, В/Ц=0,28-0,30 болғанда
технологиялық және реологиялық қасиеттердің экструзиялық қалыптау үшін
аса оңтайлы болатынын көрсетті.

ӘОЖ 666.972.16. КОЛЕСНИКОВА И.В. Гипс
ерітінділерінің жылжымалылығын арттыру үшін гиперпластификаторларды
қолдану.

3-ші ұрпақ қоспаларына жатқызатын, Ресейде өндірілетін С-3
нафталинформальдегидті пластификаторы қоспасы және 4-ұрпақ қоспаларына
жатқызатын, Германияда өндірілетін «Melflux» қоспасы әрекетінің
салыстырмалы тиімділігі бойынша зерттеулер нәтижелері қарастырылған.
Осы пластификатордың әрекеті электрстатикалық және стериялық
(кеңістіктік) әсерлер жиынтығына негізделген. Соңғысына поликарбоксилат
эфирі молекуласының бүйірлік гидрофобты полиэфир тізбектерінің
көмегімен қол жеткізіледі. Осының есебінен кәдімгілерге қарағанда
мұндай гиперпластификаторлардың су-редукциялаушы әрекеті бірнеше есе
артық. Синтез шарттарына байланысты бүйірлік полиэфир тізбектерінің
ұзындықтары әр түрлі поликарбоксилаттарды алады. Бұл фирмалардың
стериялық әсері мен аниондық белсенділігінің ара қатысы әр түрлі
материалдарды жасауына мүмкіндік берді. 1,5 % С-3 суперпластификаторын
қосқанда гипс қамырының суды қажет етуі 13,3 %-ға төмендейді, ал
Melflux гиперпластификаторының 0,4-0,7 % қосқанда В/Г қоспасы
сәйкесінше 0,39-0,3 құрайды, бұл беріктігі жоғары гипстік тұтқыр
-модификациялы үздік сорттардың су-гипстік қатынасының мәніне сәйкес
келеді.

ӘОЖ 666.972.16. РАҚЫМОВ М.А., СЕРОВА Р.Ф., РАҚЫМОВА Ғ.М. ОМД-М типті органоминералдық модификаторы
бар бетондардың реологиялық қасиеттері.

Гидрофобтаушы органоминералдық модификаторлардың цемент материалдарының
сапасына әсер етуін реологиялық зерттеулер нәтижелері берілген.
Органоминералдық модификаторлар мөлшерлемелерінің цемент қамырының
қалыпты қоюлығы шамасының өзгеруіне әсерін анықтау бойынша тәжірибелер
нәтижелері келтірілген. Цемент материалдарының ұстасу мерзімдері және
оларға органоминералдық және гидрофобты-пластификациялаушы
модификаторлардың әсері анықталған. Органоминералдық модификатордың
цемент қамырының илемді беріктігі кинетикасының өзгеруіне әсері
талданған. Соққы-динамикалық әсер еткенде цемент пасталарының
тұтқыр-илемді қасиеттері бағаланған. Алынған нәтижелерді кешенді талдау
жүргізілген және ұсынылатын модификаторлардың оңтайлы мөлшерлемелері
анықталған. ОМД-МС органоминералдық қоспасы пайдаланылған бетонның аса
жақсы реологиялық сипаттамаларды көрсететіні туралы тұжырым жасалған.

ӘОЖ 622.693. МАЛЫБАЕВ С.Қ., ТОҒЫЗБАЕВА Б.Б., КЕҢЕСБЕК А.Б. Руданың физика-механикалық қасиеттерінің
сусымалылықты жоғалтуына әсері.

Мыс рудасының физика-механикалық қасиеттерінің кен массасының
сусымалылығын жоғалтуға және оның жабысқыштығына әсер ету мәселелері
қарастырылады. Ірі кесекті материал ылғалдылығының жоғарылауы вертикаль
қысымның жоғарылауына әкелетіні анықталған. Ұсақ материал
ылғалдылығының өсуі тігінен тығыздалудың және бүйірлік керме ұлғаюының
төмендеуімен сипатталады. Шанаптар үшін жүргізілген зерттеулермен
өлшемдердің қалыпты қысымның шамасына әсерін анықтады.
Қоректендіргіштің дұрыс таңдалған конструкциясының және оның жұмыс
режимінің де сусымалы материалдың шанаптан өтуіне елеулі әсер ететіні
анықталған. Дірілдік қоректендіргіштерді пайдалану жақсы нәтижелер
береді.

ӘОЖ 691.3. СӘДУАҚАСОВ М., АЙТЖАНОВ М., БАЙДЖАНОВ Ж. Тұтас құймалы бетонға арналған қождың
құрамы жоғары қожпортландцемент.

Жұмыста өзгертілген қожпортландцементті алуды зерттеу нәтижелері
келтірілген. Құрам технологиясын өзгерту және түзету жолымен
қожпортландцементтің маркасы Д30-дан Д80-ге дейінгі сорттарға жетеді.
Құрамында 80%-дан 20%-ға дейін клинкері бар өзгертілген
қожпортландцемент эксперименттерінің салыстырмалы нәтижелері
қарастырылған. Эксперимент жүргізілгенде «АрселорМиттал Теміртау» АҚ
түйіршіктелген домна қожы және химиялық қоспалар кешені пайдаланылды.
Байланыстырғыш зат ретінде «ЦентралАзияЦемент» АҚ қожпортландцементін
пайдаланылды. Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде өзгертілген
қожпортландцементтің барлық физика-механикалық қасиеттерін жақсартуға,
байланыстырғыш затты өндірудің өзіндік құнын арзандатуға қол
жеткізілді. Есептеулерге сәйкес қоспалар құнын және басқа шығындарды
есепке алғанда, өзгертілген қожпортландцементті шығарғанда Д20
портландцементімен салыстырғанда 2,5 есе үнемделген.

ӘОЖ 331.57(574)=512.122. ТӘЖІБЕКОВА К.Б. «Жол картасы» бағдарламасының кедейлік пен
жұмыссыздық проблемаларын шешудегі ролі.

Кедейлік және жұмыссыздық сияқты негізгі макроэкономикалық проблемалар
қарастырылған. Кедейліктің пайда болуының негізгі факторы болып
табылатын жұмыссыздық проблемасы ашылған. Кедейлік деңгейінің, халықтың
тұрмыс деңгейі төмен топтарына төленетін жәрдемақылардың көрсеткіштері,
сондай-ақ еңбек рыногының жағдайы талданған. Осы проблемаларды шешуде
«Жол картасы» бағдарламасының ерекше ролі көрсетілген. Зейнетақы мен
жәрдемақы және бюджеттік ұйымдар қызметкерлері еңбекақысы деңгейінің
жоғарылауы еліміздегі кедейлік деңгейінің төмендеуіне тікелей әсер
ететіні көрсетілген. Мемлекеттік органдардың кедейлікті азайту бойынша
қызметін жетілдіру бойынша шаралар ұсынылған. Кедейлік пен
жұмыссыздықты азайту проблемаларын шешуде мемлекеттік емес органдардың
және кәсіподақ ұйымдарының ролі ерекше атап өтілген.

ӘОЖ 621.365:369.045. ХАЦЕВСКИЙ К.В. Сұйықтықтарды
электрмагниттік өрістерде электрфизикалық өңдеу үшін қондырғылар жасау.

Сұйықтықтарды электрмагниттік өрістерде электрфизикалық өңдеу үшін
тиімділігі жоғары жаңа қондырғыларды жасау мәселелері қарастырылады.
Сұйықтықтарды қыздырудың индукциялық жүйелерін есептеу әдістерін
зерттеу және әзірлеу жаңа типті электртехнологиялық қондырғыларды
жасауға мүмкіндік берді, оларда электрлік диффузияны және термиялық
диффузияны қарқындату есебінен химиялық реакциялардың жүру жылдамдығы
ондаған және жүздеген есе ұлғаяды. Бұл сұйық қалдықтарды қайта өңдеу,
судың қаттылығын төмендету, теңіз суын тұщыландыру сияқты жаңа
электртехнологиялық процестерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Қарастырылатын құрылғыларда сұйықтықты өңдеудің жұмыс режимдерін талдау
кезінде бір мезгілде жүретін өзара байланысқан үш процесс ерекшеленді.
1. Құрылғыға кіргенде және одан шыққанда сұйықтық қысымдарының
төмендеуі есебінен сұйықтықты жұмыс көлемінде қыздыру және мәжбүрлі
қозғалту. 2. Тікелей қыздырушы бетпен және әр түрлі режимдерді іске
асырумен (қанығусыз температура облысында қыздыру, термия-химиялық
процестердің бір мезгілде жүруімен көлемдік, беттік немесе көпіршіктік
қайнау кезінде қыздыру) өзара әрекеттесу кезінде сұйықтықты қыздыру
және конвективті қозғалту. 3. Бір мезгілде термия-химиялық процестерді
электрмагниттік өрісте қарқындату арқылы, индукциялық қыздыру
жүйелерінің жұмыс кеңістігінде жергілікті бу өткізетін қоспаға әсер
ететін (электрмагниттік құйынды араластыру), көлемдік үлестірілген
электрмагниттік күштердің есебінен катиондар мен аниондарды қозғалту.

ӘОЖ 621.315.616.9039.83. БЕКМАҒАМБЕТОВА К.Х. Полиимидті пленкалары оқшауланған жоғары
вольтты кабельдер.

Қазіргі заманғы жоғары вольтты кабельдерді жобалау кезінде қолданылатын
материалдар қарастырылған. Аса көп перспективалы оқшауланған
материалдар – шетелдік және отандық өндірісті полиимидтердің
салыстырмалы сипаттамалары берілген. Алициклді құрылымды полиимидті
оқшауланған 220 кВ кабельдегі электр өрісінің мүмкін кернеулігінің
есептік мәндері және берілген кабельдің оқшаулану қалыңдығы
келтірілген. ПИФАБ полиимидті пленкаларынан жасалған оқшауламаның
электрлік және механикалық сипаттамалары бойынша қолданылып жүрген хош
иісті құрылымды полиимидті оқшауламадан кем болмайтыны және жоғары
вольтты электр кабельдерін жобалау және өндіру кезінде пайдаланылуы
мүмкін екендігі дәлелденген. ПИФАБ полиимидті пленкалы оқшауламасын
қолдану майлы қағаз оқшауламамен салыстырғанда қалыңдықты 4-10 есе
төмендету мүмкіндігін береді. ПИФАБ пленкалары негізіндегі оқшауламаны
қолдану қазіргі заманғы кабельдердің техника-экономикалық
сипаттамаларын елеулі түрде жоғарылатуға мүмкіндік береді.

ӘОЖ 658.26. САҒИТОВ П.И., САДЫҚБЕК А.Т.
Электр энергиясы сапасының сәйкестігін растау және тұтынушылар
құқықтарын қорғау.

ТМД елдерінде пайдаланылатын электр энергетикасы және электр техникасы
саласындағы нормативтік құжаттар, соның ішінде МЕСТ 13109-97, электр
энергиясы сапасы мәселелерін техникалық құралдардың жалпы
электрмагниттік үйлесімділігін қамтамасыз ету проблемасына жатқызады.
Алғаш рет Қазақстанда электр энергиясын ҚР заңдарына сәйкес міндетті
сертификаттауға тиесілі шаруашылық тауарларының тізбесіне енгізу
ұсынылады. Мемлекет аралық және халықаралық стандарттармен
үйлестірілген, әр түрлі тұтынушылардың меншігінде болатын электр
желілері қосылатын нүктелерде жиілігі 50 Гц 3 фазалы айнымалы токты
жалпы тағайындалған электрмен қамту жүйелерінің электр желілеріндегі
энергия сапасының көрсеткіштері мен нормаларын белгілейтін ұлттық
стандартты әзірлеу қажеттілігі негізделеді. Электрмен қамту жүйелерінде
электр энергиясының сапасын өлшеу әдістемесін әзірлеу ұсынылған.
Энергиямен қамтитын ұйымның тұтынушыға сататын тауары ретінде электр
энергиясының сапасын растау жөніндегі органды құру қажет.

ӘОЖ 622.416:681.518. ГЕРЦЕН Д.В., АВДЕЕВ Л.А. Көмір шахталары үшін кеніш атмосферасын
бақылаудың автоматтандырылған жүйесінің сенімділігі көрсеткіштерін
зерттеу.

Қазіргі уақытта «АрселорМиттал Теміртау» АҚ КД шахталарында екі
автоматтандырылған аэрогаздық бақылау жүйесі пайдаланылады: 1)
«Қауіпсіздік» орталықтандырылған бақылау жүйесі. Берілген жүйемен
«Тентек», «Абай», «Саран», В.И. Ленин атындағы, Т. Күзембаев атындағы,
Костенко атындағы шахталар жасақталған. 2) «Davis Derby» фирмасының
(Ұлыбритания) өнеркәсіптік логикалық контроллерлері (ӨЛК), «Woelke
Industrieelektronik GMBH» фирмасының (Германия) қазбада көміртегі
тотығын, метан газын және ауа жылдамдығын шоғырландыру датчиктері,
сондай-ақ «Ингортех» фирмасының (Ресей) желдету қондырғысындағы ауа
жылдамдығының датчигі қолданылған АГБ жүйесі. Жүйенің атауы және оның
шартты белгісі – автоматтандырылған кеніш атмосферасын бақылау жүйесі
(АКА БЖ). 2009 жылы «Арселор Миттал Теміртау» АҚ КД «Шахтинск» және
«Қазақстан» екі шахтасы берілген жүйемен жасақталған. «Қауіпсіздік» АБЖ
және АКА БЖ сенімділігі көрсеткіштерін зерттеу нәтижелері келтіріледі.

ӘОЖ 681.323.697.34. БРЕЙДО И.В., ТОМИЛОВА Н.И. Мегаполисті жылумен қамтуды басқару үшін
шешімдер қабылдауды қолдаудың автоматтандырылған ақпараттық жүйесі.

Мегаполистерді энергиямен қамту және жылумен қамту жүйелерінің (МЖҚЖ)
проблемаларын шешу үшін, өндірістің жаңа технологияларын ендірумен
қатар, МЖҚЖ пайдаланудың және оларды жобалаудың технологиялық және
ұйымдастыру процестерін басқару үшін шешім қабылдауды қолдаудың (ШҚҚЖ)
автоматтандырылған ақпараттық жүйелерімен жасақтау процесі жүреді. МЖҚЖ
басқару жүйесі сәулетінің өзгеше сипаты оның технологиялық
объектілерінің масштабтық үлестірілгендігінен шығады. МЖҚЖ басқару
жүйесі сәулетінің ерекшелігі басқару жүйелерін құруға көп деңгейлі
объектілік тәсілді алдын ала анықтайды. Әрбір басқару деңгейіне бір
немесе бірнеше технологиялық басқару объектісі сәйкес келеді. ТГИД
ақпараттық-графикалық жүйесі (АГЖ) МЖҚЖ басқарудың бірінші деңгейінің
автоматтандырылған ақпараттық ШҚҚЖ болып табылады. ТГИД АГЖ
автоматтандырылған ақпараттық жүйені, географиялық ақпарат негізіндегі
деректерді, МЖҚЖ деректерін және МЖҚЖ статикалық жылу-гидравликалық
жұмыс режимдерін имитациялық модельдеу жүйесін шоғырландыру мысалын
білдіреді. Осының салдарынан, ТГИД АГЖ ақпараттық кеңістігі бірнеше
ішкі базалармен берілген.

ӘОЖ 622.232.72.001.24-52. ПАРШИНА Г.И., ФЕШИН Б.Н. Кен-руда кәсіпорындарының электртехникалық
кешендері инженерлік қызметтерінің персоналы білімінің сапасын бағалау
критерийлері.

Көмір шахталарының өндіру учаскелері электр жабдықтарының тиімді жұмыс
істеуін қамтамасыз ететін электртехникалық қызметтердің персоналы
білімінің сапасын R бағалау критерийлері қарастырылады. R анықтау
мақсатында көмір шахталары өндіру учаскелерінің электртехникалық
кешендерінің (ЭТК) перспективалы нұсқалары таңдалған. ЭТК басқарудың 24
мақсаттық функциясы С тұжырымдалған. Кен-руда кәсіпорындарының
электртехникалық қызметтері (ЭТҚ) персоналы білімінің базасын құрайтын,
сұрақтар жүйесі (СЖ) мен жауаптар жүйесінің (ЖЖ) үш өлшемді жиындары
енгізілген. С, СЖ және ЖЖ жеке өкілдердің және жалпы алғанда ЭТҚ жеке
өкілдерінің эталондық білімінің математикалық модельдерін құру міндетін
қоюға мүмкіндік береді. R-дің мақсатты функцияға С тәуелділігі
шығарылған. Тау-кен-руда кәсіпорындарының электртехникалық қызметтері
персоналының білімін бағалау механизмі ұсынылған.

ӘОЖ 656.2(073):658.7. МЫРЗАБЕКОВА К.А.
Ірі масштабты көлік жобаларын бағалау модельдерінің жүйесі.

Сипатталған модельдер жүйесінің эмпирикалық-қолданбалы сипаты бар,
сондықтан оны қолданғанда интуиция және сарапшылардың субъективті
пікірлері үлкен роль атқарады. Объектінің бәсекелесетін нұсқаларының
функционалдық сипаттамалары арасындағы айырмашылықтар проблеманы
құрайды, ал оны шешудің аса тиімді нұсқасы ең қолайлы тұтас «проблеманы
шешуге арналған жүйені» — элементтерінің сәйкес жинағы және олардың
арасында байланысы бар жаңа темір жолды анықтайды. Мұндай амал қалаулы
қасиеттері бар объектілерді конструкциялау үшін кең мүмкіндіктер
береді. Сонымен бірге жүйе сол немесе басқа қасиеттерді, жобалау
объектісінің сипаттамаларын білдіретін, өзара байланысқан айнымалылар
жиынтығы ретінде түсіндіріледі. Бұл түсіндіруде жүйе ұғымы модель
ұғымымен түйіспейді. Модельдердің тек кешенді талдау құралы ғана емес,
сонымен бірге жобалау мен бағалау объектілерін көп аспектілі,
интегралдық синтездеу құралы ретінде берілетінін атап көрсеткен маңызды
болады.

ӘОЖ 331.4(574). АЛЕКСЕЕВ В.Г., ЖАЛКОВСКИЙ В.В., НАМАНБАЕВА Ж.А.,
АЛЕКСЕЕВА Т.М., ШАРИПОВА С.А. Өндірістік
ортаның қауіптілігін кешенді зерттеу және кәсіптік қауіп-қатерлерді
басқару әзірлемесі.

Қазіргі қоғамның ақиқаты кәсіптік қауіп-қатерлерді басқару проблемасына
жаңаша қарауды талап етеді. Кәсіптік қауіп-қатерлерді азайтуды
ұйымдастыру мүмкіндіктерін зерделеумен қатар, еңбек қауіпсіздігін
басқарудың кәсіптік қауіп-қатерлерді міндетті сақтандыру,
кәсіпорындардың өз қызметінің стратегиясын анықтаудағы дербестілігі,
еңбек қорғау жағдайына әсер етудің аймақтық рычагтары сияқты жаңа
механизмдерін есепке алу ұсынылады. Жұмыстың маңыздылығы кәсіпорындарда
еңбек қауіпсіздігі проблемасының перманентті маңыздылығы ретінде де,
кәсіптік қауіп-қатерлерді басқаруда осы уақытқа дейін ғылымда жүйелі
зерттелмеген кәсіптік қауіп-қатерлердің пайда болуымен де анықталады.

ӘОЖ 621.315.616.9039.83. БЕКМАҒАМБЕТОВА К.Х. Алициклді құрылымды полиимидтерден жасалған
оқшауламасы бар жоғары вольтты кабельдерде электр өрісінің
кернеулілігін үлестіру.

Әр түрлі қималары бар 500 кВ-қа арналған алициклді құрылымды
полиимидтерден (ПИФАБ) жасалған жаңа оқшауламамен есептелген электр
кабелінің параметрлері келтірілген және салыстыру үшін тігілген
полиэтиленнен жасалған оқшауламасы бар сондай кернеуге арналған
кабельдердің габариттік өлшемдері көрсетілген. Электр өрісі кернеулігін
үлестіру есептелген. ПИФАБ полимидті пленкасымен оқшауланған кабель
оқшауламасының қалыңдығы тігілген полиэтиленнен жасалған оқшаулама
болған кездегіге қарағанда 3 есе дерлік кем болатыны анықталған. Бұл
сәйкесінше кабельдің салмағы мен габариттерін сондай-ақ 3 есе
өзгертеді. Кабельдің электр өрісі кернеулілігінің талшықтың жанында
мүмкін жұмыс кернеулілігіне жақын максимум мәні болады. Кернеуліліктің
оқшаулама қалыңдығы бойынша үлестірілуі жалпы қабылданған заңдылықтарға
сәйкес келеді.

ӘОЖ 669.777: [546.244+536.63]. РҮСТЕМБЕКОВ К.Т. Жаңа кальций дителлуритцинкатының
калориметриясы.

Алғаш рет теллур (IV), мырыш және кальций карбонаты оксидтерінен қатты
фазалы тәсілмен жаңа кальций-мырыш теллуриті синтезделген. Қосылыстың
даралығы рентген-фазалық және химиялық талдау әдістерімен бақыланды.
298,15-673 К интервалында динамикалық калориметрия әдісімен изобаралық
жылу сыйымдылығы зерттелген, оның негізінде  тәуелділігінің теңдеулері
шығарылған және термодинамикалық функциялар анықталған.  тәуелділігі
графигінде 348 және 473 К болғанда екінші текті фазалық әрекеттермен
байланысты күрт аномальды өзгерістер байқалған. Жылу сыйымдылығы
қисығында IІ-текті фазалық әрекеттің бар болуы берілген қосылыс бірегей
электрфизикалық қасиеттерді иелене алатынын ұсыну мүмкіндігін береді.
Зерттеулер нәтижелері берілген қасиеттері бар халькогениттерді
бағытталған синтездеу, теллур қосылыстарын қатыстырып химиялық және
металлургиялық процестерді физика-химиялық модельдеу үшін қызығушылық
білдіруі мүмкін. Алғаш рет алынған кальций-мырыштың жаңа теллуритінің
термодинамикалық деректері органикалық емес заттардың термодинамикалық
константалары бойынша маңызды анықтамалықтар мен ақпараттық банктер
үшін бастапқы деректер болуы мүмкін.

ӘОЖ 622.711. ХМЫРОВА Е.Н. Қазіргі
заманғы жоғары токты маркшейдерлік-геодезиялық аспаптар негізінде
ғимараттардың техникалық жағдайының мониторингін әзірлеу.

Жүйелі маркшейдерлік-геодезиялық бақылау жолымен мониторинг жүргізудің
мақсаты пайдаланылатын ғимараттардың сенімділігін, қауіпсіздігін және
функционалдық жарамдылығын қамтамасыз ету; конструкциялардың
кернеуленген күйін, деформациялары мен орын ауыстыруын талдау;
пайдаланылатын ғимараттардың жеке элементтерінің жалпы деформацияларын
және жарықшақтарын бақылау болып табылады. Мониторинг нәтижелерін өңдеу
және талдау әдістемесіне конструкциялық ерекшеліктерін есепке алғанда,
ғимараттардың әр түрлі параметрлерін кешенді аспаптық
маркшейдерлік-геодезиялық өлшеу кіреді. Маркшейдерлік-геодезиялық
мониторинг жүйесі бақыланатын бақылау нүктелерінің ығысулары мен
деформацияларын және жалпы алғанда ғимараттардың кеңістіктік
өзгерістерін аспаптық геодезиялық бақылауға негізделген. Ғимараттардың
мониторингін және техникалық жағдайын кешенді бағалау жүргізу үшін
қазіргі заманғы жоғары токты геодезиялық аспаптар пайдаланылды.
Геодезиялық өлшемдер нәтижелері бойынша әрбір бақылау сериясында
дәлдікті бағалау орындалды. Жүйелі бақылау жүргізу жұмыстардың
жылдамдығын арттыруға мүмкіндік беретін және дала жұмыстарына еңбек
шығындарын азайтатын Scanstation лазерлік сканерімен жүзеге асырылды.

There is considered the dynamics of European aspects of ensuring higher
education quality in the Bologna reforms context. Quality is defined as
a “cornerstone”, the principal condition of mobility, compatibility and
attractiveness of higher education, as a base for forming all-European
territory of higher education. It’s shown that the Bologna process
poses the problem of introducing constructive procedures of quality
ensuring, stimulating the development of “quality culture” and not
limiting higher schools institutional uniqueness. There is developed an
opinion in relation to the basic methodological components of quality
ensuring. The European system of quality ensuring is characterized by
the multi-level approach, including reliably functioning system of the
quality inner guarantee at the university level, an effectively working
system of the educational programs quality expertise at the national
level and the external expertise at the European level. In the
conditions of globalization and mass higher education there is
emphasized the urgency of developing the agreed accreditation
procedures oriented to the society, an employer and a student. There is
presented the information about the integration actions of Kazakhstan
in the part of higher education quality ensuring in the frames of the
Bologna process.

UDC 004.087. UMBETOV U., DYAKONOVA Ye.T.
Ensuring Usability of Designed Electronic Textbooks.

In designing an electronic textbook (ET) besides realizing the required
functional possibilities principally important is ensuring its
maximally convenient use. Before ET developing it’s expedient to carry
out testing the prototypes used. This will permit to reveal their
advantages and drawbacks which can be taken into consideration in the
project designed. In this case the final product will in the higher
degree satisfy its designation, the aims and problems posed. At the
last stage of quality and practical significance estimation it’s
recommended to carry out the ET complex testing by the list of control
criteria which cover all the aspects of the ET functioning and using.
The final assessment of the ET quality, effectiveness and practical
significance requires carrying out production testing, i.e. testing its
by a highly qualified teacher on the ET profile. Methodological aspects
suggested and approaches to ensuring quality ET organization and design
can be spread to other types of electronic educational resources.

UDC 004:378.147. EM G.A., VOITKEVICH S.V., MAKARENKO N.V. Experience of Using Information
Technologies in Training of Electro-Engineering Specialists.

There is shown the experience of teaching special disciplines using
information technologies in training engineering specialists at the
chair “Automation of production processes’ at KSTU. Automation of the
teaching work of the professional character forms, on the one hand,
preconditions for deeper understanding the properties of the objects
studied and the processes on mathematical (imitation) models, carrying
out parametrical studies and optimization. On the other hand, sensible
use of automation systems for professional activities requires high
qualification which initial-year students haven’t possess. Sometimes
they learnt successfully only software and hardware components of
automated systems, and vocational qualification in the object field
connected with the questions of building mathematical models and
analysis of the computer calculations results grows but slowly or is
absent at all. Using computers in teaching mustn’t close specialists
training in a real object direction, in the other words, it’s
impossible to change physical phenomena with only their model
presenting on a computer screen. Double character of computerizing
specialists professional training causes to think about methodology of
using in the teaching process automation systems and their rational
combination with other means of training support. Engineering
specialists quality training is possible only at sensible combining
modern IT with hardware.

UDC 669.779.052:553.322. MUKHTAR A.A., KIM V.A., ALZHANOV M.K.,
ZHUNUSOVA K.E. Studying Oil
Remainders Effect on Burning Process at Lisakovski MMC.

There is studied the process of thermal dehydration of limonite
concentrate. the process is carried out in the presence of heavy oil
remainder. There is established that the products of thermal processing
possess strong magnetic properties. In the range from 650 to 700 oC the
processes of dehydration and magnetizing go on with the highest speed.
There is studied the possibility of magnetic concentration of the
burning products. The cinders magnetic concentration helped to obtain a
concentrate containing 61,16% of iron. There is studied the phase
composition of the concentration products.

UDC 622.232-8. KLIMOV Yu.I., SATLER O.N., BONDARENKO A.S. Selecting Typical Row of Hydraulic Hammers
Based on Expert Assessments.

There is considered the expert system for selecting a typical row of
hydro-hammers for breaking rock oversize. The expertise is carried out
by the results of multi-factor experiment to break oversize based on
estimating the values of the target functions for which there is used a
number of impacts necessary for breaking, efficiency of the impact
energy transfer to the oversize and specific energy consumption for
breaking. Besides, before this, by the method of ranging there are
determined weight coefficients of the target functions and concordance
coefficient showing the degree of the experts decision concordance. The
program developed includes two modules: «Expert» and «Client», as well
as a filter permitting to change the number of elements in the typical
row. Beside the results of the multi-factor experiment, the database
includes the information about their technical data. Both, the database
and the regulations for the expertise carrying out can change if
necessary, i.e. when the new information of great significance for
selecting a typical row of hydro-hammers.

UDC 622.342. TURSUNBAYEVA A.K. Percolation
Leaching of Gold from Primary Ores.

There are presented the results of studying the processes of heap
leaching of gold from primary ores of the Vasilkovskoye deposit. Based
on the studies the author recommends to carry out heap leaching of
primary ores with low gold content in stacks. The stacks are made of
the material whose size mustn’t exceed -10 mm. This permits to extract
up to 51% of the target metal. In the mass of the heap it’s necessary
to form two and more layers of fine-grain ore: size is -2,0 and +0,5
mm, height is 50 to 120 mm. They ensure the hydro-dynamic flow on the
whole stack section.

UDC 621.771.23.68. NAIZABEKOV A.B., TALMAZAN V.A., AKHMETGALINA N.V. Regression Models of Slabs Heating.

Slabs heating before rolling on NShPS-1700 at FRSh-1 of JSC
«ArcelorMittal» is carried out in the continuous furnace. The furnaces
have four zones: a continuous, two welding and a soaking zones. The
purpose of the work is obtaining a mathematical model of the slab
heating process in the continuous pusher-type furnace. The models were
made in the form of regression equations, connecting the temperature in
the characteristic slab sections with the temperature in the furnace
zones and the heating time. There was used the method of planned
experiment and the numerical method of finite elements, realized in the
program complex Deform 3D. There were obtained adequate linear
regression equations describing the slabs thermal condition in the
characteristic slab sections. The equation can be used for forecasting
slabs thermal condition at the exit from the continuous furnace with
heating by the preset mode and optimization of the heating modes.

UDC 669.213:66.094.6. VOROBYOV A.Ye., TURSUNBAYEVA A.K., PORTNOV V.S.,
MAUSYMBAYEVA A.D., YUROV V.M. Granulometric
Composition Effect on Gold Heap Leaching.

There is suggested a thermo-dynamic model for determining ore optimal
crushing. The ore contains gold. The model is usable for any metal. The
optimal size of crushing is determined by the experimental section of
the mineral surface tension. The mineral surface tension is determined
by the methodology suggested by the authors. There is considered
interconnection between the rational degree of crushing and gold
content in the ore. It shows that for the content interval the sphere
of expedient degree of crushing is decreased till class from -10,0 till
+5,0 mm.

UDC 622.236:004.42. KLIMOV Yu.I., SATLER O.N. Calculating Weight Coefficient of Target Functions when
Breaking Rock Oversize.

The dynamics of rock oversize breaking with wedge units located in the
preliminarily drilled blast-hole, with many times applied impact load
to the wedge tail depends on many factors, part of which significantly
effects the process studied. In multi-factor planning we selected five
mostly significant factors: the oversize diameter; rock tensile
strength; the blast-hole diameter; the wedge unit die length; unit
impact energy. As a result of carrying out a multi-factor experiment
for breaking rock oversize with impact using the program complex ANSYS
LS-DYNA there were obtained the values of the following target
functions: impacts number necessary for oversize breaking; impact
energy transfer to the oversize through the wedge unit efficiency;
specific power consumption of breaking. The selection of the impact
device characteristic used for oversize breaking, is carried out taking
into consideration all the three target functions, and the degree of
each function importance is determined with the help of weight
coefficients. There is presented the calculation of weight coefficients
by the method of ranging. As experts there were taken the results of
the multi-factor experiment. The measure of concordance of the expert
group opinion is the value of concordance coefficient. In our case
there was carried out ranging by 25 experts (by the number of
experiments carried out) 3 objects of expertise (by the number of the
target functions). To improve weight coefficients there was used the
approach at which the highest and the lowest estimations are neglected.

UDC 669.779.052:553.322. MUKHTAR A.A.. Studying
Products of Thermal Catalytic Dehydration and Reduction of Limonite
Concentrate with Liquid Hydrocarbon.

There are presented the results of studying the products of thermal
catalytic dehydration and reduction of limonite concentrate. In the
studies there is used X-ray spectral microanalysis. Dehydration was
carried out by the method of calcination. There was established the
complete withdrawal of hydrate water from LGC. There is studied
phosphor behavior in sulfate leaching. With the help of X-ray spectral
microanalysis there was studied the local chemical composition of the
initial LGMC and the cinder. There was also established the remainder
phosphor content in the cake.

UDC 669.4.904.003.18(47). DIKHANBAYEV B.I. Gases Energy-Chemical Accumulation as
Efficient Method of Optimizing Technological Mode in Assembly «Phases
Inversion Reactor – Tube Furnace».

The method of endothermic processing of oxidizing components of the
high temperature phases inversion reactor gases (PhIR) with the
additional volume of the natural gas is called «gases energy-chemical
accumulation» (EChA). In the process of EChA releasing gases physical
energy transforms into chemical energy of reduction gases. As a result
in the tube furnace there is eliminated oxidation and slag overheating.
Additional burning of reduction gases in the air-heater increases the
temperature of the blast air. The EChA mode permits to refuse from
using technical oxygen in PhIR. The EChA method opens the way to
two-stage iron extracting from its oxides contained in the slag:
solid-phase reduction of Fe2O3, Fe2O4 till FeO in tube furnaces and
liquid-phase reduction FeO till Fe in the phases inversion reactor.

UDC 621:001.895. ZHETESOVA G.S., ISKAKOV B.K. General Characteristic of Nanocluster
Composite Forming Method.

There is considered the general characteristic of the method of forming
nanocluster composite. Forming nanocluster composite takes place in the
case when the distance between the vacancies in both alloys is 9-10 nm.
This material is unique, possesses a number of properties and hasn’t
still analogues. Strengthening the worn and new equipment units with
this material increases significantly the working life, which gives
high efficiency. As experiments show, the diffraction effects observed
are accompanied by a strong changing of the material properties. In the
radiated alloys there is observed 2-3 times increase of microstrength
as compared to the initial samples.

UDC 553.32:622.775. NAGUMAN P.N. Extracting
Manganese from Raw Materials Using Combined Sulfur-and-Graphite
Electrode.

There is considered the possibility of realizing a perspective method
permitting to increase manganese extraction into the solution, namely,
leaching using a combined sulfur-and-graphite electrode. To study the
process of leaching manganese from manganese-containing oxidized raw
material, there was used the method of the experiment mathematical
planning. The matrix consisted of 25 experiments at 5 levels. The
factors studied were: current density, H2SO4 concentration, duration,
temperature, L/S ratio. There are calculated private functions
equations, generalized equations, correlation coefficients and their
values for manganese and iron extraction, as well the acid remaining
content. Private dependences and generalized equations analysis
presents a possibility to determine optimal conditions for
manganese-containing raw material leaching permitting with the least
cost to achieve manganese extraction increase into the solution.

UDC 669.782.641.315.592. SATBAYEV B.N. Studying
Aluminum Powder Properties Effect on Burden Combustibility.

There are presented the data for the complex studying of the properties
and given a comparative description of aluminum powders of four grades
(AOD-1, PA-4, secondary APV and aluminum secondary groats AKV), which
can be used for producing SHR refractories. By the overhead result
there was carried out their comparative analysis. There was carried out
studying the species granulometric composition by the sieve and
microscopic methods. There were revealed the laws of Al-Cr2O3 mixture
combustibility, determined the effect of the abovementioned differences
in aluminum grades on SHR process. There were studied peculiarities of
the mentioned aluminum powders interaction with chromium oxide (III).
There was established that increasing aluminum concentration in the
burden leaded to the products changing.

UDC 622.285:331.103.3. KRUPNIK L.A., KLIMOV A.Yu., KLIMOVA N.Yu. Determining Working Operations Duration in
Support Hauling Based on Chronometric Observations.

Unloading, hauling and stressing are the main working operations in the
sections of powered supports. But there is stipulated carrying out
additional working actions parallel to the main operation or
separately. As a criterion of powered supports efficiency there is
taken an indicator which reflects in the largest degree the
productivity, i.e. the duration of powered support working cycle.
Chronometric observations of the powered coal-mining complexes at the
mine in the support hauling, as well the laws of their distribution. In
all the cases they appeared to be arbitrary. In the process of
experiment there was determined each working operation share in the
cycle of hauling. The longest (over 50%) are the operations of hauling
support sections and conveyer sections.

UDC 622.271. SABDENBEKULY O., ZHUNUSOVA G.E., STAROSTINA O.V., OLENYUK
S.P.. Determining Rock Mass Strain
Zones Boundaries.

There are considered the principles of methodology of building a zone
of possible mass strains in the combined method of mineral resources
deposits development. For the Akzhalskoye deposit there was carried out
different rocks strength properties analysis. By the strength passports
there were built sliding curves in mining rocks mass and established
the values of shifting angles for the rocks studied. Based on the data
obtained there was determined the boundary of possible strains zone in
the conditions of the Alzhalskoye deposit. There were revealed the
peculiarities of underground and open mining systems mutual effect with
its combining which is of great importance in designing mining
enterprises and mining operations planning.

UDC 622.831. DYOMIN V.F., PORTNOV V.S., DYOMIN V.V., SMAGULOVA A.S.. Determining Initial Stratification Zone of
Contour Rocks to Forecast Roof Rocks and Development Workings Sides
Stability.

There is defined mining rocks technological stratification. The results
of the analytical and experimental studies carried out showed their
relative convergence in deformation characteristics. For the more
complete using of the combined support bearing capacity and working
stability increasing in the zone of the support pressure its’ expedient
to use a limitedly yielding, with transferring in the rigid mode bolt
roofing. Anchors bind individual weakly bounded rock layers in the
unified load-bearing structure of the composite plate, by this
increasing binding and friction between the layers. The studies
permitted to establish the degree of mining-and-technological factors
effect on the bolt roofing efficiency when used in mining workings.

UDC 622.831.325.3. BRYUKHANOV D.A., AVDEYEV L.A. Developing Specialized Controller for
Vacuum Pump Station Degassing Parameters.

The specialized controller developed is in the structure of automated
system of controlling methane-and-air mixture parameters in the
pipelines of the degassing vacuum pump station (VPS). To such
parameters there are referred methane concentration, pressure in the
pipeline, mixture rate and temperature. Automated system of controlling
degassing parameters is designated for organizing an automated working
place (AWP) of VPS operator. AWP consists of a PC, in which the
functions of processing and storing information, as well as working
interface can be provided with SCADA-system help or with the help of
specially developed graphical application.

UDC 622.271. OLENYUK S.P., ZHUNUSOVA G.E.,. NIZAMETDINOV F.K, SMAGULOVA
A.S. Developing Three-Dimension Model
of Akzhalskoye Deposit.

There are presented the main principles of three-dimension modeling
deposits using modern computer technologies. There was developed a
3D-model of the Akzhakskoye deposit ore bodies. It permits to solve
operatively not only mining engineering problems, but opens wide
perspectives for studying. Studying methods improving consists in
complicating the models studied and accounting the growing number of
necessary parameters. This suggests building three-dimension models
approaching to the real mining geological situation of the deposit
studied. Based on the three-dimension model there are determined such
linear and angular values, as power, ore bodies falling and spreading
directions in any plane of interest. Three-dimension modeling have
significant advantages for studies in the field of geo0mechanics and
geometrization of deposits.

UDC 622.232:519.872. KLIMOVA N.Yu., KLIMOV A.Yu. Using Mass Servicing Theory for Estimating
Powered Coal-Mining Complex Modernization Efficiency.

A drawback of modern powered coal-mining complexes operation in the
underground conditions is the отставание передвижки of the support
linear sections on the new way after the moving cutter-loader. It’s
possible to eliminate this drawback due to modernizing the powered
complex hydro-drive or by means of substituting an ordinary pump
station with one of larger productivity, or by the way of using
pump-and-accumulator drive of the support and conveyer hauling. The
comparative analysis of these two modernizing methods efficiency is
carried out using the main statements of the theory of mass servicing.
Powered complexes with an ordinary pump station durability was
determined in the process of chronometric observations, and using a
pump-and-accumulator drive and a new pump station was established by
the way of modeling. As a result of the studies carried out there were
found statistical characteristics of the support hauling process with
an ordinary pump, pump-and-accumulator and new pump drives. The most
important characteristics is the probability of failure to serve a
requirement, which is equal to the cutter-loader standing idle and the
complex productivity loss. The comparative analysis showed that the
most rational way of modernizing is substituting an ordinary pump
station with the one of larger productivity and using a
pump-and-accumulator drive in the conveyer sections group hauling.

UDC 666.972.16. BAIDZHANOV D.O., KROPACHEV P.A., TOKANOV D.T. Rheological Properties of Modified Concrete.

There are considered modifiers MBK-7, MBP-14 and KM-21, which permit to
regulate viscous-and-plastic properties of concrete mixtures,
increasing macroparticles mobility in relation to each other. This
gives a positive effect on technological properties in products
extrusion and molding and forming their structure in the process of
solidification. It was established that the most optimal content is in
composition 3,0 mass% of modifier containing MBK-7, MBP-14 and KM-21.
There was also established that rheological properties are greatly
effected a modifier containing silica organic additive. The experiments
showed that with W/C=0,28 to 0,30 technological and rheological
properties are mostly optimal for extrusion molding.

UDC 666.972.16. KOLESNIKOVA I.V. Using
Hyper-Plasticizers to Increase Gypsum Solutions Mobility.

There are considered the results of studying the comparative efficiency
of the additive naphthalene-formaldehyde plasticizer S-3 of the Russian
production which is referred to the 3-d generation additives, and the
additive «Melflux» of the German production which is referred to the
4-th generation additives. This plasticizer action is based on the
combination of electrostatic and steric (space) effects. The latter is
achieved with the help of side hydrophobic polyester chains of the
polycarboxilate ester molecule. Due to this water reducing effect of
such hyper-plasticizers is several times stronger than of usual ones.
Depending on the conditions of the synthesis there are obtained
polycarboxilates with different lengths of the side polyester chains.
This permitted the companies to make materials with different ratio of
steric effect and anion activity. When adding 1,5 % super-plasticizer
S-3 water consumption of the gypsum pasta is 13,3 % decreased, and when
adding 0,4 to 0,7 % hyper-plasticizer Melflux W/C of the mixture is
only 0,29 to 0,3, which corresponds to the value of the gypsum ratio
for the best grades of gypsum binder with α-modification.

UDC 666.972.16. RAKHIMOV M.A.,. SEROVA R.F, RAKHIMOVA G.M. Rheological Properties of Concrete with
Organic-Mineral Modifier of OMD-M Type.

There are presented the results of rheological studies of water
repelling organic mineral modifiers on the quality of cement materials.
There are presented the results of experiments to determine the effect
of dozing organic mineral modifiers on changing normal viscosity of
cement pasta. There are determined the terms of cement materials
solidifying and the effect of organic mineral and hydrophobic
plasticizing modifiers. There is analyzed the effect of organic mineral
modifiers on changing the cement pasta plastic strength kinetics. There
are evaluated cement pastas viscous-and-plastic properties in the
impact-dynamic action. There is carried out a complex analysis of the
results obtained and determined the optimal dozes of modifiers
suggested. There is made a conclusion that the best rheological
characteristics are shown by the concrete using organic mineral
additive OMD-M.

UDC 622.693. MALYBAYEV S.K., TOGIZBAYEVA B.B., KENESBEK A.B. Ore Physical-and-Mechanical Properties
Effect on Flowability Loss.

There are considered the questions of copper ore
physical-and-mechanical properties effect on the mining mass
flowability loss and its blocking property. It is established that
increasing humidity of large-sized material leads to vertical pressure
increase. Fine material humidity increase is characterized by vertical
packing decreasing and horizontal stress increasing. Studies carried
out for hoppers determined dimensions effect on the normal pressure
value. It was established that correct selection of the feeder
structure and its operation mode also effect significantly the loose
material flowing from the hopper. The best results were obtained for
vibration feeders.

UDC 691.3. SADUAKASOV M., AITZHANOV M., BAIDZHANOV D. Slag Portland Cement with High Slag Content
for Monolith Concrete.

There are considered the results of the studies for obtaining modified
slag Portland cement. By the way of modifying and correcting the
technology of the composition the grade of slag Portland cement
accounts the grades from D30 till D80. There have been considered
comparative results of experiments with modified slag Portland cement
with clinker content from 80 till 20%. During the experiment there has
been used granulated blast furnace slag of JSC “ArcelorMittal Temirtau”
and the complex of chemical additives. As a binder there has been used
Portland cement of JSC “CentralAsiaCement”. As a result of the studies
carried out there is achieved the improving of all
physical-and-mechanical properties of modified slag Portland cement,
decreasing the cost of the binder. According to the calculations and
taking into account the additives cost and other expenses, in
manufacturing modified slag Portland cement, as compared to Portland
cement D20, there is achieved 2,5 times saving.

UDC 331.57 (574)=512.122. TAZHIBEKOVA K.B. Role of Program «Itinerary Card» in
Solution Problems of Poverty and Unemployment.

There are considered the main macro-economic problems, such as poverty
and unemployment. There is discovered the problem of unemployment which
is the main factor of poverty occurrence. There are analyzed the
indices of poverty level, allowances paid to the poorest layers of
population, as well as the labor market condition. There is shown a
special role of the program “Itinerary card” in solving these problems.
The increase of pensions, allowances and wages of budget organizations
workers influence directly the poverty level decrease in the country.
There are recommended measures to improve the state bodies activities
for poverty decrease. Especially the role of occupational bodies and
trade unions in solving the problems of poverty and unemployment.

UDC 621.365:369.045. KHATSEVSKI K.V.. Making
Sets for Electro-Physical Treating Liquids in Electromagnetic Fields.

There are considered the questions of making new highly efficient sets
for electro-physical treating liquids in electromagnetic fields.
Studying and developing methods of calculating induction systems for
liquid heating permitted to make electric technological sets of a new
type, in which due to electro-diffusion and thermo-diffusion
intensifying there is tens and hundreds times increased chemical
reactions speed. This permits to carry out new electric technological
process: liquid wastes recycling, water hardness, decreasing, sea water
desalination. When analyzing working modes of liquids treatment in the
units considered there were selected three simultaneously going on
interconnected processes. 1. Liquid heating and forced motion in the
working volume due to the liquid pressure drop at the unit inlet and
outlet. 2. Liquid heating and convective motion in interaction with the
heating surface and realizing different modes (heating in the
temperature zone without saturation, heating with the volume, surface
or bubble boiling with simultaneous thermal chemical processes). 3.
Cations and anions motion due to volume distributed electromagnetic
forces acting locally on the vapor-conducting mixture in the working
zone of the heating induction systems (electromagnetic turbulent
mixing) with simultaneous intensifying thermal chemical processes in
the electromagnetic field.

UDC 621.315.616.9039.83. BEKMAGAMBETOVA K.KH. High-Voltage Cables with Insulation of
Polyimide Films.

There are considered the materials used in designing modern
high-voltage cables. There are given comparative characteristics of the
most perspective insulation materials, i.e. polyimide of foreign and
home manufacture. There are presented calculated values of the allowed
voltage of the electric field in the cable for 220 kV with polyimide
insulation of acyclic structure and this cable insulation thickness.
It’s proved that insulation of polyimide film PIFAB by its electric and
mechanic characteristics is the same as the insulation of aromatic
structure and can be used in designing and manufacturing high-voltage
electric cables. Using polyimide film insulation PIFAB gives
possibility to decrease 4-10 times its thickness as compared to the
paper-oil insulation. Using this insulation permits to increase
significantly technical-and-economical characteristics of modern
cables.

UDC 658.26.. SAGITOV P.I, SADYKBEK A.T. Confirming Electric Power Quality
Correspondence and Consumers Rights Protection.

Normative documents in the field of electric power engineering used in
the CIS countries, including State Standard 13109-97, refer the
questions of electric power quality to the common problem of ensuring
electromagnetic compliance of technical means. For the first time in
Kazakhstan it is suggested to introduce electric power in accordance
with the RK laws in the register of household goods subjected to
compulsory certification. There is substantiated the necessity to
develop a national standard harmonized with international and
interstate standards, which will establish indicators and norms of
power quality in the electric networks of the common use for 3-phase
alternate current with frequency 50 Hz at the points to which there are
connected electric networks which are in the ownership of different
consumers. There is suggested to develop a methodology of measuring
electric power quality in the systems of power supply. It’s necessary
to form a body to confirm electric power quality correspondence as the
goods sold by a power supplying organization to a consumer.

UDC 622.416:681.518. GERTSEN D.V., AVDEYEV L.A. Studying Reliability Indicators for
Automated System of Controlling Mine Atmosphere for Coal Mines.

At present at the mines of CD JSC “ArcelorMittal Temirtau” there are
used two automated systems of air-and-gas control: 1) centralized
control system “Safety”. This system is used at the mines Tentekskaya,
Abaiskaya, Saranskaya, Lenin mine, Kuzembayev mine, Kostenko mine; 2)
AGC using industrial logic controllers of the company “Davis Derby”
(Great Britain), carbon oxide concentration, methane sensors and air
speed in the working of the company “Woelke Industrieelektronik GMBH”
(Germany), as well as air speed sensor in ventilation of the firm
“Ingortech” (Russia). The system name and its conditional designation
is automated system of controlling mine atmosphere (ASC RA). In 2009
this system was introduced at two mines: Shakhtinskaya and
Kazakhstanskaya. There are also presented the results of studying
reliability indicators of ACS «safety» and ASC RA.

UDC 681.323.697.34. BREIDO I.V., TOMILOVA N.I. Automated Information System of Making
Decision Support for Megalopolis Heat-Supplying Managing.

For solving the problems of power saving and increasing the reliability
of heat-supplying systems in megalopolises (STM) alongside with
introducing new technologies of manufacture there is going on the
process of their equipping with automated information systems of making
decision support (SPPR) for managing technological and organizational
processes of STM using and designing. Specific character of STM
managing system architecture comes out of the scale spreading its
technological objects. This specificity predetermines a multi-level
approach to the control systems building. Each level of managing is
corresponded by one or several technological objects of managing.
Informational graphical system (IGS) TGID is an automated information
system of the first level of STM managing. IGS TGID presents an example
of integration: automated information system, data based on
geographical information, STM data and system of imitation modeling of
STM operation static thermal hydraulic modes. As a result, IGS TGID
information space is presented by several subbases.

UDC 622.232.72.001.24-52. PARSHINA G.I., FESHIN B.N. Criteria of Estimating Knowledge Quality of
Ore Mining Enterprise Electric Complexes Engineering Services
Personnel.

There are considered the criteria of estimating knowledge quality R of
electric power engineering services ensuring efficient functioning of
electric equipment at coal mines production units. With the aim of R
determining there are selected perspective variants of electric power
engineering complexes (EPEC) of coal mine production units. There are
formulated 24 target functions C of EPEC managing, introduced
three-dimension set of questions system (QS) and answers system (AS)
constituting the knowledge base of electric power engineering services
personnel of ore mining enterprises. C, QS and AS permit to pose the
problem of building mathematical models of reference knowledge of
individual representatives and EPEC on the whole. There is derived R
dependence on the target function C. There is suggested a mechanism of
estimating electric power services personnel of ore mining enterprise.

UDC 656.2 (073):658.7. MURZABEKOVA K.A.
System of Large-Scale Transport Projects Estimation Models.

The system of models described has an empiric-and-applied character,
that’s why when using it there is a great role played by intuition and
experts’ subjective opinions. The difference between the functional
characteristics of competitive variants of the object poses a problem,
and the most effective variant of its solving defines the preferable
integrated “system for problem solving”, a new railway with the
corresponding set of elements and connections between them. Such an
approach gives wide possibilities for structuring objects with desired
properties. Besides, the system is understood as an integrity of
interconnected variables presenting some properties, designed object
characteristics. In this treating the concept “system” practically
comply with the concept “model”. It’s important to emphasize that the
models are presented as an instrument not only for complex analysis but
of multi-aspect integral synthesis of the objects of planning and
estimating.

UDC 331.4(574) ALEKSEYEV V.G., ZHALKOVSKI V.V., NAMANBAYEVA Zh.A.,
ALEKSEYEVA T.M., SHARIPOVA S.A. Developing
Complex Studying of Production Environment Danger and Professional
Risks Managing.

The realities of modern society require to look at the problem of
professional risks managing in a new way. Alongside with studying
organizational possibilities of professional risks decreasing, there is
suggested to take into consideration such new mechanisms of
professional safety managing, as compulsory insurance of professional
risks, enterprises independence in defining its activities strategy,
regional levers of influencing professional safety. The work urgency is
defined both by permanent urgency of professional safety problem at
enterprises and new possibilities occurrence in professional risks
managing, which till nowadays were not systematically studied in
science. On the whole, the scientific problem contains the key aspects
of the country labor potential preserving and its use effectiveness
increasing.

UDC 621.315.616.9039.83. BEKMAGAMBETOVA K.Kh. Electric Field Intensity Distribution in
High-Voltage Cables with Insulation of Acyclic Structure Polyimide.

There are presented parameters of an electric cable calculated with new
insulation of acyclic structure polyimide (PIFAB) for 500 kV with
different sections and shown for comparison cables overall dimensions
for the same voltage with insulation of stitched polyethylene. There
are calculated the distribution of the electric field intensity. It’s
established that the cable insulation thickness of polyimide film PIFAB
is almost 3 times lower than with stitched polyethylene insulation.
This also 3 times changes the cable weight and dimensions. The cable
electric field intensity at the vein has the maximum value close to the
allowed working intensity. Intensity distribution on the insulation
thickness corresponds to the common laws.

UDC 669.777: [546.244+536.63]. RUSTEMBEKOV K.T. Calorimetry of New Calcium
Ditellurito-Zincate.

For the first time by the three-phase method from tellurium oxides
(IV), zinc and calcium carbonate there was synthesized a new
calcium-zinc tellurite. The individuality of the compound was
controlled by the methods of X-ray phase and chemical analysis. Be the
method of dynamic calorimetry in the range of 298.15 to 673 K there was
studied the isobar heat capacity, on the base of which there were
derived the equations of dependence Cpo – f(T) and determined thermal
dynamic properties. On the graph of dependence Cpo – f(T) at 348 and
473 there were revealed sharp abnormal jumps, probably connected with
the second type phase transfer. Presence of the second type phase
transfer on the heat capacity curve permits to suggest that this
compound can possess unique electric-physical properties. The results
of the studies can be of interest for the directed chalcogenites with
preset properties, physical-and-chemical modeling of chemical and
metallurgical processes with participation of tellurium compounds. For
the first time obtained thermal dynamic data of the new calcium-zinc
tellurite can serve starting data for fundamental reference books and
information banks on thermal dynamic constants of inorganic compounds.

UDC 622.711. KHMYROVA Ye.N. Developing
Structures Technical Condition Monitoring Based on Modern
High-Precision Surveying Geodesic Devices.

The aim of monitoring by the way of carrying out systematic
surveying-geodesic control is ensuring reliability, safety and
functional workability of the structures used; stressed-and-strained
state analysis and structures movement; observing general deformations
and cracks in individual elements of the structures used. The
methodology of processes and analyzing the results of monitoring
includes complex instrumental surveying-geodesic measuring of
structures different parameters taking into account their structural
characteristics. The system of surveying-geodesic monitoring is based
on instrumental geodesic observations of sheering and deforming of the
control observed points and of the space changes of the structures
technical condition on the whole. For carrying out monitoring and
complex assessment of the structures there were used electronic
high-precision modern geodesic devices. By the results of geodesic
measuring there was carried out the estimation of accuracy in each
series of observations. Systematic observations were carried out by a
laser scanner Scanstation which permits to increase the working speed
and to decrease labor intensity for the field operations.